Bộ trưởng Công thương và Bộ trưởng Tài chính giải trình về thị trường xăng dầu

Thị trường xăng dầu vẫn diễn biến hết sức phức tạp

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh chủ trì phiên giải trình.

Mở đầu phiên giải trình, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải nói, xăng dầu là hàng hóa chiến lược liên quan đến an ninh năng lượng, an ninh quốc gia. “Tại nhiều nước trên thế giới, thiếu hụt nguồn cung, khủng hoảng giá xăng dầu là những nguyên nhân trực tiếp dẫn đến bất ổn chính trị”, ông Hải nhấn mạnh.

Với Việt Nam, nhiều vấn đề của thị trường xăng dầu đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội thảo luận, chỉ đạo. Chính phủ, các bộ, ngành đã có rất nhiều nỗ lực trong công tác quản lý Nhà nước về xăng dầu.

Tuy nhiên, Phó Chủ tịch Quốc hội lưu ý, tình hình thị trường xăng dầu vẫn diễn biến hết sức phức tạp, thiếu hụt xăng dầu vẫn diễn ra cục bộ ở một số địa phương, chưa chủ động được nguồn cung, hàng dự trữ lưu thông có thời điểm không đạt, có tình trạng doanh nghiệp vi phạm để bảo đảm dự trữ bắt buộc, biến động giá xăng dầu trong nước luôn chậm hơn so với xu hướng chung của thế giới, tốc độ tăng giảm không đồng bộ.

“Theo số liệu thống kê, nhiều trường hợp khi giá xăng dầu thế giới tăng thì giá trong nước đã giảm và ngược lại”, ông Hải cho hay, nhiều ý kiến cho rằng các quy định về chi phí, định mức lợi lợi nhuận, định mức bất cập, không đảm bảo nguyên tắc thị trường.

Trong xác định giá bán xăng dầu, việc quản lý, sử dụng quỹ bình ổn giá chưa đạt mục tiêu bình ổn giá, việc trích lập sử dụng quỹ chưa đảm bảo tính công khai, minh bạch…

Trước thực trạng nêu trên, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị, các đại biểu Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Công thương, Bộ trưởng Tài chính, lãnh đạo các bộ, ngành, địa phương thẳng thắn trao đổi, xác định rõ vấn đề vướng mắc, nguyên nhân và giải pháp để thay đổi thực trạng hiện nay, ổn định thị trường xăng dầu.

Nâng dần xăng dầu dự trữ quốc gia theo khả năng cân đối ngân sách

Giải trình các câu hỏi của đại biểu Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên đã báo cáo kết quả thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp theo Nghị quyết số 499 trong công tác quản lý nhà nước về xăng dầu và cho biết, đã phối hợp với Bộ Tài chính tiếp tục hoàn thiện nội dung dự thảo Tờ trình, dự thảo nghị định trên cơ sở ý kiến góp ý của các bộ, cơ quan ngang bộ, sở công thương các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và các doanh nghiệp, hiệp hội để bảo đảm việc sửa đổi nghị định lấy đủ ý kiến của các đối tượng chịu tác động, phù hợp với tình hình thực tiễn, công khai, minh bạch, hiệu quả, hài hòa lợi ích Nhà nước, người dân và doanh nghiệp theo chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ.

Bộ trưởng Công thương Nguyễn Hồng Diên cho hay, năm 2022, cơ bản việc cung ứng xăng dầu phục vụ sản xuất, tiêu dùng trong nước luôn được bảo đảm.

Năm nay, trên cơ sở dự báo nhu cầu thị trường có tính đến yếu tố kinh tế trong nước phục hồi, tăng trưởng cao hơn năm trước, Bộ Công thương đã thực hiện phân giao tổng nguồn xăng dầu cho các doanh nghiệp ở mức 27,34 triệu m3/tấn, tăng 15% so với số phân giao của năm trước nhằm bảo đảm nguồn cung xăng dầu cho thị trường trong mọi tình huống.

Vẫn theo ông Diên, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng, Bộ Công thương đã phối hợp với các bộ, ngành liên quan bổ sung, hoàn thiện phương án nâng mức dự trữ quốc gia về xăng dầu.

Trong lần trình thứ 4 vào ngày 27/12/2022, Bộ Công thương đề xuất từ năm 2023-2025, nâng mức dự trữ xăng dầu quốc gia từ 9 ngày nhập ròng hiện nay lên 15 ngày và giai đoạn 2026-2030 tiếp tục nâng lên 30 ngày nhập ròng.

Để thực hiện phương án này, ngân sách Nhà nước cần bố trí tối thiểu 4.100 tỷ đồng/năm để mua xăng dầu dự trữ. Tuy nhiên, theo báo cáo của Bộ Tài chính, mức kinh phí trên vượt quá khả năng cân đối ngân sách Nhà nước (hiện nay ngân sách mới bố trí được khoảng 1.500 tỷ đồng/năm để mua hàng cho toàn ngành dự trữ quốc gia).

Từng bước giải quyết khó khăn trên, ngày 17/2/2023, Bộ Công Thương và Bộ Tài chính đã họp, rà soát và thống nhất tiếp tục báo cáo Thủ tướng xem xét cho nâng dần mức dự trữ xăng dầu quốc gia theo khả năng cân đối của ngân sách Nhà nước hàng năm và phù hợp với khả năng cho thuê kho dự trữ bảo quản của các doanh nghiệp.

“Trường hợp được cấp có thẩm quyền cho phép thì mỗi năm ngân sách sẽ bố trí mua tăng thêm 1.000-2.000 tỷ đồng (tương đương 1-2 ngày nhập ròng) để nâng tổng mức xăng dầu dự trữ quốc gia đến năm 2025 đạt mức tối đa theo quy định tại Quyết định số 1030 ngày 13/7/2017 của Thủ tướng,” ông Diên nói.

Lãnh đạo Bộ Công Thương cũng cho biết, việc triển khai thực hiện tách bạch giữa dự trữ xăng dầu quốc gia và dự trữ lưu thông của các doanh nghiệp đầu mối đang gặp nhiều khó khăn, vướng mắc.

Nguyên nhân là do hiện nay Nhà nước chưa có kho dự trữ quốc gia xăng dầu nên phải đi thuê của các doanh nghiệp, trong khi định mức phí bảo quản xăng dầu dự trữ quốc gia hiện rất thấp, không phù hợp với thực tế.

“Bộ Công thương đã tổ chức đấu thầu, lựa chọn doanh nghiệp bảo quản riêng xăng dầu dự trữ quốc gia nhưng không có đơn vị tham gia”, ông Diên cho hay, bộ đã báo cáo Thủ tướng và tổ chức họp với Bộ Tài chính để thống nhất giải pháp thời gian tới.

Trong đó, trước mắt, để công tác bảo quản xăng dầu dự trữ quốc gia không bị gián đoạn, Bộ Công Thương báo cáo Thủ tướng, trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho phép tiếp tục ký hợp đồng với các doanh nghiệp như trước đây để bảo quản xăng dầu dự trữ quốc gia chung với hàng kinh doanh của doanh nghiệp.

Đồng thời, đề nghị Bộ Tài chính sớm ban hành quy chuẩn kỹ thuật về xăng dầu dự trữ quốc gia để làm căn cứ cho Bộ Công Thương xây dựng lại định mức phí bảo quản xăng dầu dự trữ quốc gia bảo đảm phù hợp với thực tế, gửi Bộ Tài chính thẩm định, ban hành để tổ chức lựa chọn đơn vị bảo quản riêng.

Ngoài ra, tiếp tục đánh giá kỹ ưu điểm, nhược điểm của từng phương thức bảo quản (để chung hoặc để riêng) và xây dựng mức phí bảo quản theo từng phương thức để so sánh, từ đó kiến nghị Chính phủ quyết định phương án bảo quản phù hợp.

Liên quan tới điều hành giá xăng dầu, theo ông Diên, Bộ Công thương đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Tài chính trong tính toán, xác định, điều hành theo đúng quy định tại Nghị định 83/CP, Nghị định 95/CP của Chính phủ, bảo đảm phù hợp với diễn biến giá xăng dầu thế giới; sử dụng linh hoạt, hiệu quả công cụ Quỹ Bình ổn giá nhằm hạn chế mức biến động mạnh của giá xăng dầu trong nước so với biến động của giá thế giới.

Ông Diên khẳng định, Bộ Công thương đã chủ động kiến nghị các cấp có thẩm quyền điều chỉnh giảm một số loại thuế trong cơ cấu giá xăng dầu nhằm kiềm chế tốc độ tăng giá xăng dầu trong nước.

Có thương nhân phân phối xăng dầu không kho, không vốn, không cửa hàng

Tham gia giải trình, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc nói, giá xăng dầu được xác định theo giá trị trường, có sự điều tiết của Nhà nước, phù hợp với diễn biến giá xăng dầu thế giới và tình hình kinh tế - xã hội trong từng thời kỳ.

Ông Phớc nhấn mạnh, vừa qua Bộ Tài chính và Bộ Công thương nỗ lực quản lý tốt xăng dầu.

Vẫn như các lần đăng đàn tại Quốc hội, ông Phớc không né tránh các hạn chế trong quản lý nhà nước về xăng dầu hiện tại. Và một trong số các hạn chế đó là số lượng thương nhân đầu mối và phân phối hiện đang quá nhiều. Việt Nam hiện có 34 thương nhân đầu mối, trong khi Nhật Bản hiện có 5, Trung Quốc là 4, ông Phớc so sánh.

Theo Bộ trưởng, cần siết lại quy định hiện tại là thương nhân đầu mối được đi thuê kho chứa. "Thương nhân đầu mối thì phải có kho, còn đi thuê kho sẽ không chủ động trong nhập khẩu", ông Phớc nhấn mạnh đồng thời đề nghị cân nhắc việc giảm số lượng đầu mối.

“Có tiết giảm được thương nhân đâu mối không, ví dụ giảm về 10, hay để như hiện tại?”, Bộ trưởng đặt vấn đề.

Cạnh đó, số lượng thương nhân phân phối khoảng 332, theo Bộ trưởng Tài chính, cũng quá nhiều. Ông Phớc cho rằng, đây là khâu trung gian, nên sẽ chi phí phát sinh và giá sẽ cao lên. Thậm chí, có thương nhân phân phối 3 không, tức “không kho, không vốn và không cửa hàng”. Bởi thế, ông cũng đề nghị giảm số lượng thương nhân phân phối.

Vẫn liên quan đến giá xăng dầu, người đứng đầu ngành tài chính nhìn nhận, nguồn cung xăng dầu phải được quản lý tốt, không bị đứt gãy thì giá sẽ ổn định.

Năm 2022 nhập khẩu xăng dầu khoảng 8,8 triệu m3/tấn, chiếm gần 30% tổng xăng dầu tiêu thụ trong nước, còn lại 70% từ nguồn cung trong nước đến từ hai nhà máy Lọc dầu Nghi Sơn và Dung Quất. Nếu ổn định được 2 nguồn cung này thì sẽ ổn định được xăng dầu không bị đứt quãng - ông Phớc nói.

Về Quỹ Bình ổn giá xăng dầu, theo Bộ Tài chính, thời gian qua đã phát huy tác dụng tích cực và hiệu quả trong việc tạo “bước đệm” góp phần bình ổn giá (giữ ổn định hoặc giảm mức tăng) trong trường hợp cần thiết.

Từ thực tiễn triển khai cũng có những ý kiến khác nhau về Quỹ Bình ổn giá xăng dầu, trong đó cũng có ý kiến đề nghị xem xét bỏ quỹ này.

Bộ Tài chính cho biết, trong quá trình sửa đổi, bổ sung Nghị định số 95, sự cần thiết của Quỹ Bình ổn giá xăng dầu sẽ được đánh giá làm rõ.

Bên cạnh tham gia ý kiến để sửa đổi, bổ sung Nghị định số 95, với trách nhiệm của mình, Bộ Tài chính sẽ tiếp tục nghiên cứu để kiến nghị sửa đổi một số nội dung để quy định rõ hơn trách nhiệm của thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu trong quản lý, bảo toàn Quỹ Bình ổn giá xăng dầu, trách nhiệm của ngân hàng thương mại nơi thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu mở tài khoản quỹ này…

Ghi nhận nỗ lực của các bộ, ngành trong quản lý kinh doanh xăng dầu, các đại biểu Quốc hội cũng thẳng thắn chỉ ra những vướng mắc, bất cập.

Theo các đại biểu Quốc hội, xăng dầu dự trữ quốc gia chưa được bảo quản riêng theo Luật Dự trữ quốc gia; phương pháp tính giá có nhiều hạn chế, chưa bảo đảm tính cạnh tranh, chưa tuân thủ các quy luật của thị trường; việc áp đặt định mức chi phí, lợi nhuận cho tất cả doanh nghiệp dẫn đến triệt tiêu động lực cạnh tranh; chưa “tính đúng, tính đủ” cho doanh nghiệp, một số yếu tố cấu thành giá được rà soát định kỳ 6 tháng, hằng năm nên không phù hợp với tình hình thực tế.

Cạnh đó, việc xác định giá thế giới trong công thức tính giá cơ sở bằng cách lấy “giá trung bình” của 10 ngày trước kỳ điều hành để cấu thành “giá trần” cho 10 ngày sau vừa không bảo đảm tính chất “trần”, vừa tạo ra sự “lệch pha” giữa giá Việt Nam và giá thế giới; việc thực hiện bình ổn giá không đạt mục tiêu đề ra; điều kiện kinh doanh xăng dầu chưa phù hợp, chưa có sự ràng buộc về mức cung ứng tối thiểu ra thị trường… Các đại biểu đề nghị, trong lĩnh vực này, cân nhắc giao Bộ Công thương quản lý để bảo đảm chủ động, linh hoạt...

Sau phiên giải trình, Ủy ban Kinh tế sẽ hoàn thiện báo cáo gửi Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ, các bộ ngành có liên quan về 8 vấn đề của ngành Xăng dầu: nguồn cung, dự trữ, giá, Quỹ Bình ổn giá, điều kiện kinh doanh, mối quan hệ giữa các doanh nghiệp, công tác quản lý Nhà nước, chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt và thuế giá trị gia tăng.