Theo đó, Luật Đất đai (sửa đổi) có nhiều điểm mới về quyền lợi, nghĩa vụ của người sử dụng đất, tạo điều kiện cho người sử dụng đất đạt hiệu quả, góp phần phát triển kinh tế - xã hội. Vấn đề mà nhiều đại biểu quan tâm tại hội nghị là việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất.
Hiện nay thu hồi đất xảy ra 4 trường hợp: Phục vụ mục đích quốc phòng - an ninh; phục vụ lợi ích phát triển kinh tế xã hội; vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và thu hồi theo quy định pháp luật vì đe dọa tính mạng của con người. Trong đó, mục đích thu hồi đất phục vụ lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng đang gây bức xúc và là nguyên nhân phát sinh tham nhũng trong quản lý đất đai khiến nhiều cán bộ vướng vòng lao lý.
Hiện nay thu hồi đất xảy ra 4 trường hợp.
Mặc dù Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) đã giải thích, định nghĩa việc thu hồi đất vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng nhưng rất dễ bị lợi dụng nếu không làm rõ đối tượng thụ hưởng phải là nhân dân, ngân sách đầu tư là của Nhà nước và lợi nhuận phải do Nhà nước thu. Một điểm rất dễ bị hiểu sai trong Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) là vấn đề bồi thường, vì Dự thảo quy định: Bồi thường quyền sử dụng đất (QSDĐ) khi Nhà nước thu hồi đất, là việc Nhà nước bồi hoàn cho người SDĐ bằng tiền, bằng đất hoặc bằng lợi ích vật chất. Vậy, lợi ích vật chất ở đây là gì, nếu không quy định cụ thể dễ dẫn tới hiện tượng cơ quan thu hồi lạm dụng để bồi thường không thỏa đáng cho người dân.
Đối với việc thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội, vì lợi ích quốc gia, công cộng, bà Hoàng Thị Lợi - Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Quận 1, cho rằng: Thời gian qua, ở một số địa phương thu hồi đất của dân để giao cho doanh nghiệp, chủ đầu tư xây dựng chung cư cao cấp, xây biệt thự bán giá cao gấp nhiều lần so với giá bồi thường cho người dân nhưng các dự án này không liên quan đến lợi ích quốc gia, công cộng.
Do đó, trước khi triển khai dự án cần đảm bảo người có đất bị thu hồi có chỗ ở, có việc làm, đảm bảo điều kiện sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ nhưng phải có tiêu chí cụ thể để so sánh, chọn lựa; phải xây dựng khu tái định cư trước khi thu hồi đất. Bên cạnh đó, cần quan tâm hỗ trợ các đối tượng yếu thế trong xã hội, như: trẻ em chưa đến tuổi lao động, phụ nữ đang mang thai, người khuyết tật, người cao tuổi hoàn cảnh khó khăn theo quy định pháp luật khi Nhà nước thu hồi đất.
Phó Chủ tịch Uỷ ban TƯMTTQ Việt Nam Trương Thị Ngọc Ánh phát biểu tại hội thảo.
Góp ý cho Dự thảo Luật, PGS - TS Nguyễn Quang Tuyến (Trường Đại học Luật Hà Nội) cho rằng, việc thu hồi đất luật cần giải thích rõ các tiêu chí thế nào là vì lợi ích công cộng để tránh việc lạm dụng vì lợi ích của tư nhân. Đối với dự án do doanh nghiệp tư nhân thực hiện cần để cho người dân và doanh nghiệp tự thoả thuận.
Về thu hồi đất xây dựng hạ tầng cho người lao động tại các khu công nghiệp, khu chế xuất, khu tập trung người lao động, theo ông Tuyến, luật cần phải thể hiện rõ trong đó bao gồm xây dựng cả vật chất và tinh thần, chứ không chỉ có quy định xây nhà vì hiện nay đời sống tinh thần của người lao động ở các khu vực nói trên hầu hết đang rất kém.
Ông Tuyến cũng đề nghị, trong quá trình xây dựng phương án bồi thường, người bị thu hồi phải được tham gia ngay từ đầu. “Không xây rồi mới hỏi ý kiến người dân, đặt chuyện đã rồi, lúc đó ý kiến của người dân gần như không có tác dụng, gây thiệt thòi cho người bị thu hồi. Trong trường hợp tỷ lệ người dân không đồng tình cao thì phải giải trình, thay đổi phương án như thế nào cũng cần phải được đưa vào luật”, ông Tuyến nhấn mạnh.
Theo quy định của Luật Đất đai hiện hành, mỗi địa phương có mức độ phát triển kinh tế - xã hội khác nhau, vì vậy, pháp luật đất đai đã trao quyền cho từng địa phương (UBND tỉnh) tự xác định giá đất, quyết định giá đất để bồi thường. Việc xác định giá đất chính là căn cứ để tính tiền bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất được quy định như sau: Tại Khoản 4 Điều 114 Luật Đất đai năm 2013 quy định: UBND cấp tỉnh quyết định giá đất cụ thể. Cơ quan quản lý đất đai cấp tỉnh có trách nhiệm giúp UBND cấp tỉnh tổ chức việc xác định giá đất cụ thể.
Trong quá trình thực hiện, cơ quan quản lý đất đai cấp tỉnh được thuê tổ chức có chức năng tư vấn xác định giá đất để tư vấn xác định giá đất. Việc xác định giá đất cụ thể phải trên cơ sở điều tra, thu thập thông tin về giá đất trong cơ sở dữ liệu đất đai, áp dụng phương pháp định giá đất phù hợp. Căn cứ kết quả tư vấn xác định giá đất, cơ quan quản lý đất đai cấp tỉnh trình Hội đồng thẩm định giá đất xem xét trước khi trình UBND cùng cấp quyết định.
Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp cơ quan Nhà nước đưa ra căn cứ để xác định mức bồi thường do thu hồi đất lại không thỏa đáng, không phản ánh đúng, sát với thực tế thị trường, từ đó làm thiệt hại đến quyền, lợi ích của người sử dụng đất khi có đất bị thu hồi. Đó là một trong những nguyên nhân chính dẫn tới khiếu nại, tố cáo, khiếu kiện kéo dài.
Một số ý kiến tại hội thảo kiến nghị, Dự thảo cần bổ sung trường hợp xây dựng nhà ở tập trung cho người lao động làm việc trong khu công nghiệp, khu chế xuất, khu kinh tế, khu công nghệ cao... hải thuộc quy hoạch xây dựng nhà ở do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền xác định, tránh bị lợi dụng để xin giao đất không thu tiền sử dụng đất, sau đó lại cho các chủ thể khác thuê để ở.
Việc tổ chức lấy ý kiến của các thành viên Mặt trận Tổ quốc, các chuyên gia, nhà nghiên cứu, nhà khoa học, các tầng lớp nhân dân đối với dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) từ nay đến ngày 15/3/2023 và sẽ được tổng hợp đầy đủ, trung thực, kịp thời nhằm đạt yêu cầu, chất lượng đề ra.
Phát biểu kết thúc Hội thảo, Phó Chủ tịch Uỷ ban TƯMTTQ Việt Nam Trương Thị Ngọc Ánh cảm ơn những đóng góp quý báu của các đại biểu, đồng thời bà cho biết sẽ tập hợp các ý kiến để có kiến nghị tới các cơ quan chức năng liên quan, nhằm điều chỉnh các luật cho phù hợp với tình hình thực tế.