Thị trường tiêu thụ bấp bênh, không ổn định
Việt Nam hiện có 10 triệu ha đất canh tác, hệ sinh thái đa dạng, thuận tiện cho nông nghiệp hữu cơ với dân số trên 92 triệu người, lượng khách khách du lịch cũng đang tăng nhanh chóng, nên nhu cầu về sản phẩm hữu cơ rất lớn. Tuy nhiên, theo Bộ NN&PTNT, hiện chỉ có 30/63 tỉnh thành triển khai sản xuất nông nghiệp hữu cơ với 59 cơ sở sản xuất. Trong đó, Bến Tre có trên 3.000 ha trồng dừa, Ninh Thuận 448 ha trồng nho, táo, rau (riêng nho là 284 ha). Ngoài ra, còn có một số mô hình sản xuất rau hữu cơ ở Lương Sơn (Hòa Bình), Sóc Sơn (Hà Nội); Chè Bắc Hà (Lào Cai); Cam Hàm Yên (Tuyên Quang)…Thống kê của Viện Nghiên cứu nông nghiệp hữu cơ (FiB) năm 2017 cho thấy, diện tích nuôi trồng hữu cơ của Việt Nam năm 2015 đạt hơn 76.000ha, tăng trên 3,6 lần so với năm 2010, sản phẩm hữu cơ được tiêu thụ trong nước và xuất khẩu đến các thị trường như Nhật Bản, Đức, Anh, Mỹ, Hàn Quốc, Nga, Singapore.
Đối với lĩnh vực chăn nuôi thủy sản có hai trang trại chăn nuôi bò sữa hữu cơ với quy mô lớn là Trang trại bò sữa hữu cơ của Công ty Vinamilk với trang trại ban đầu tại tỉnh Lâm Đồng (khoảng 500 con) và trang trại bò sữa của Công ty TH TrueMilk với tổng đàn bò sữa khoảng 1.000 con.
Đối với vật tư đầu vào, cả nước có khoảng 250 đơn vị sản xuất phân bón hữu cơ với công suất đăng ký khoảng 4 triệu tấn/năm; đã cấp phép 115 đơn vị với tổng công suất khoảng 2 triệu tấn/năm. Tuy nhiên, lượng phân bón hữu cơ thực tế chỉ đạt khoảng 1 triệu tấn/năm, chiếm 10% tổng phân bón sử dụng.
Hiện nay, cả nước mới chỉ có hai mô hình sản xuất hữu cơ là mô hình doanh nghiệp tư nhân và nhóm hộ nông dân. Doanh nghiệp tư nhân là đơn vị chủ yếu áp dụng các tiêu chuẩn hữu cơ quốc tế để sản xuất và một phần tiêu thụ tại các thành phố lớn trong nước. Các nhóm hộ nông dân sản xuất chủ yếu sản xuất hữu cơ theo tiêu chuẩn của hệ thống đảm bảo sự tham gia (PGS) và tiêu thụ tại thị trường nội địa. Các nhóm hộ này sản xuất dựa trên cơ sở tự nguyện, không có đơn đặt hàng tiêu thụ trước, chưa đăng ký để được chứng nhận đạt tiêu chuẩn quốc tế do đó thị trường tiêu thụ sản phẩm còn nhiều bấp bênh, gía thấp do chưa nhận được tin cậy của người tiêu dùng trong nước.
Nông sản hữu cơ nỗ lực đang để lấy lấy được niềm tin của người tiêu dùng
Đảm bảo minh bạch trong sản xuất nông nghiệp hữu cơ
Trên thực tế, phát triển nông nghiệp hữu cơ vẫn còn gặp nhiều khó khăn do đa số nông dân chưa muốn chuyển đổi sang sản xuất nông nghiệp hữu cơ bởi quy trình sản xuất khắt khe, phải có thời gian khá dài cải tạo đất, chi phí sản xuất cao, thị trường cho sản xuất của nông nghiệp hữu cơ không ổn định. Việt Nam vẫn chưa có hệ thống tiêu chuẩn quốc gia, các tổ chức chứng nhận và khung pháp lý đồng bộ cho sản xuất, chứng nhận và giám sát chất lượng cho sản phẩm và lòng tin của người tiêu dùng chưa đảm bảo…
Theo Chủ tịch Hiệp hội Nông nghiệp hữu cơ Việt Nam Hà Phúc Mịch: Tiêu chuẩn và chứng nhận sản xuất hữu cơ là cơ sở cần phải được xem xét hiện nay vì nếu không giải quyết được vấn đề này việc sản xuất nông nghiệp hữu cơ sẽ không có cơ sở để quản lý, giám sát chứng nhận sản phẩm hữu cơ. Hiện nay có tình trạng người sản xuất hữu cơ hoặc theo quy trình hữu cơ nhưng khi sản phẩm “ra lò” lại phải bán như sản phẩm thường.
Khi mà sản phẩm nông nghiệp hữu cơ khó khăn trong việc chứng nhận chất lượng vì chưa có tiêu chuẩn, quy chuẩn sản xuất chế biến thì không chỉ khó khăn cho người sản xuất, mà khiến cho người tiêu dùng khó tin tưởng, an tâm khi sử dụng sản phẩm nông nghiệp hữu cơ trong bối cảnh thật - giả khó phân biệt.
Đại diện của Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng - Bộ Khoa học và Công nghệ nhấn mạnh: Việc quy hoạch và phát triển nông nghiệp hữu cơ gắn liền với việc xây dựng những tiêu chuẩn, quy chuẩn một số nhóm sản phẩm cụ thể; Công việc này còn gắn với chiến lược xây dựng thương hiệu quốc gia cũng như chiến lược xuất khẩu sản phẩm nông nghiệp hữu cơ trong tương lai. Một số sản phẩm chủ lực có lợi thế trong lĩnh vực thủy sản, cây trồng như: Tôm, gạo, cà phê, dược liệu… cũng cần tiêu chuẩn chứng nhận hữu cơ để đưa ra thị trường.
Để thúc đẩy người dân tham gia sản xuất hữu cơ, Thứ trưởng Bộ NN &PTNT Trần Thanh Nam cho rằng, cần phải quy hoạch và bảo vệ đất đai, nguồn nước chưa bị ô nhiễm, thích hợp cho sản xuất nông nghiệp hữu cơ. Bên cạnh đó, hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn sản xuất, chế biến, chứng nhận chất lượng; đồng thời thường xuyên thanh tra, giám sát việc sản xuất nông nghiệp hữu cơ, giúp người tiêu dùng an tâm khi sử dụng các sản phẩm hữu cơ đã được chứng nhận và đạt tiêu chuẩn. Bộ NN&PTNT đang khuyến khích doanh nghiệp đầu tư sản xuất hữu cơ, phân bón hữu cơ, phân sinh học, vi sinh, chế phẩm thuốc bảo vệ thực vật sinh học; tăng cường tuyên truyền, phổ biến về sản xuất nông nghiệp hữu cơ; nâng cao năng lực của các tổ chức chứng nhận và đội ngũ sản xuất trong lĩnh vực nông nghiệp theo hướng xã hội hóa.
Để tạo ra hành lang pháp lý cho nông nghiệp hữu cơ phát triển, Ông Trần Thanh Nam kiến nghị Chính phủ giao Bộ NN&PTNT xây dựng đề án phát triển nông nghiệp hữu cơ giai đoạn 2018-2025, xây dựng hành lang pháp lý để công nhận, chứng nhận sản phẩm nông nghiệp hữu cơ, đảm bảo sự minh bạch trong sản xuất nông nghiệp hưu cơ.