Các chuyên gia cảnh báo, sốt xuất huyết đang diễn biến khó lường và mở rộng phạm vi lưu hành bệnh, gây áp lực lên hệ thống y tế. Đặc biệt, tốc độ đô thị hóa nhanh chóng và biến đổi khí hậu càng làm gia tăng thách thức trong công tác phòng, chống bệnh.
Còn những “khoảng trống”trong phòng chống dịch
Chia sẻ về gánh nặng do sốt xuất huyết gây ra tại Việt Nam, TS Hoàng Minh Đức, Cục trưởng Cục Y tế Dự phòng cho biết, tại Việt Nam, trung bình mỗi năm có khoảng 200.000 người mắc sốt xuất huyết và khoảng 40 trường hợp tử vong.
Năm 2023, riêng Hà Nội có hơn 40.000 trường hợp mắc bệnh sốt xuất huyết và chưa bao giờ thành phố này có nhiều ca mắc như vậy. Năm nay, đến thời điểm này, Hà Nội có hơn 7.000 trường hợp mắc.
“Cách đây 7 năm, Bộ Y tế đã có nghiên cứu đánh giá về tài chính cho công tác phòng chống sốt xuất huyết. Theo đó, mỗi người nhập viện tốn từ 6 - 10 triệu đồng, kèm với đó là người nhà đi theo chăm sóc, tạo ra gánh nặng về kinh tế - xã hội rất lớn”, ông Đức nói.
Theo Cục trưởng Cục Y tế Dự phòng, trước đây, chúng ta có chương trình mục tiêu quốc gia chủ yếu dùng mạng lưới cộng tác viên ở thôn, bản, xã để truyền thông, hướng dẫn người dân loại bỏ loăng quăng, bọ gậy ở các dụng cụ chứa nước sạch trong nhà.
Đặc điểm của muỗi vằn là chỉ đẻ trứng vào các dụng cụ chứa nước sạch chứ không phải ở sông, hồ, bụi rậm.
Hệ thống cộng tác viên của chương trình đã làm rất tốt, do đó số ca mắc giảm. Sốt xuất huyết là bệnh có ca mắc lớn, tuy nhiên việc điều trị tốt nên số ca tử vong rất thấp.
TS Hoàng Minh Đức nhấn mạnh: “Chương trình mục tiêu kết thúc năm 2020. Sau đó, theo Luật Ngân sách, chúng ta yêu cầu các địa phương bố trí ngân sách phòng, chống sốt xuất huyết nhưng do không có chương trình cụ thể, chưa có vũ khí là vaccine thì vấn đề tuyên truyền, chỉ đạo cũng giảm bớt. Vì thế những năm gần đây, sốt xuất huyết gần như quay trở lại”.
TS Hoàng Minh Đức cho biết thêm, hiện công tác thực hiện phòng tránh sốt xuất huyết còn những khoảng trống: “Trước khi có vaccine, chúng ta thực hiện các phương pháp truyền thống như tiêu diệt vector trung gian truyền bệnh. Tuy đây là phương pháp hiệu quả nhất nhưng vẫn rất khó có thể tiêu duyệt hoàn toàn vector.
Vì thế, quan trọng nhất vẫn cần có giải pháp tạo miễn dịch cho con người có thể kháng lại vi rút sốt xuất huyết. Vũ khí này sẽ góp phần giải quyết bài toán về công tác phòng chống dịch sốt xuất huyết ở Việt Nam”.
Từ góc độ lâm sàng, PGS, TS, BS Nguyễn Thanh Hùng, Giám đốc Bệnh viện Nhi đồng 1 TPHCM cho biết, sốt xuất huyết là bệnh nguy hiểm tại Việt Nam hơn 40 năm qua. Hầu như các lứa tuổi đều có nguy cơ mắc, từ trẻ em cho đến người lớn.
Đặc biệt, phụ nữ mang thai, trẻ nhũ nhi dưới 12 tháng tuổi, trẻ có bệnh lý bẩm sinh, thiếu máu, hen suyễn… hoặc người lớn suy thận là những nhóm đối tượng nguy cơ rất cao. Gần đây, thanh, thiếu niên, sinh viên, lực lượng lao động chính cũng là đối tượng nguy cơ của sốt xuất huyết.
“Dịch sốt xuất huyết xảy ra gây gánh nặng rất lớn. Đầu tiên là đe dọa tính mạng, sức khỏe của người dân, từ trẻ em cho đến người lớn tuổi. Áp lực quá tải lan rộng khắp hệ thống y tế, từ trạm y tế xã đến các bệnh viện tuyến cuối. Các bệnh viện lớn như Bệnh viện Nhi đồng, Bệnh viện Bệnh nhiệt đới thường xuyên quá tải, đặc biệt trong mùa dịch”, PGS Nguyễn Thanh Hùng nhấn mạnh.
Vaccine là vũ khí phòng bệnh hiệu quả nhất
Theo TS Hoàng Minh Đức, việc kiểm soát bệnh sốt xuất huyết không đơn giản. Trước đây chưa có vũ khí đặc hiệu và vaccine, việc kiểm soát chủ yếu là kiểm soát bệnh qua vector và điều trị triệu chứng.
Tuy nhiên kiểm soát vector rất khó, trước đây trong công tác phòng chống dịch dựa vào cộng đồng sử dụng các nhân sinh học để tiêu diệt bọ gậy.
Vì vậy, quan trọng nhất vẫn là sản xuất được vaccine để giúp cơ thể kháng lại vi rút. Những năm gần đây, thế giới đã có vaccine sốt xuất huyết và đã được Việt Nam cấp phép hồi tháng 5. Hiện vaccine được đưa vào chương trình tiêm dịch vụ, người dân tự trả tiền.
Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khuyến nghị, tiêm chủng nên được coi là một phần của chiến lược kiểm soát dịch sốt xuất huyết toàn diện hơn, phối hợp giữa kiểm soát vector truyền bệnh, quản lý ca bệnh hiệu quả, nâng cao nhận thức và kêu gọi sự chung tay của cộng đồng, cùng nhiều biện pháp khác.
Chiến lược này sẽ góp phần giảm tỷ lệ mắc bệnh và nhập viện do sốt xuất huyết, từ đó giảm bớt gánh nặng cho hệ thống y tế, nhân viên y tế và cơ sở hạ tầng, đồng thời mang lại lợi ích kinh tế - xã hội cho đất nước và người dân.
GS Vũ Sinh Nam, cố vấn cao cấp về sốt xuất huyết, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương, Tổng Thư ký Hội Y học Dự phòng Việt Nam phân tích, phòng chống sốt xuất huyết truyền thống là diệt muỗi truyền bệnh - diệt vector và bây giờ chúng ta có thêm vũ khí mới là vaccine.
Nếu chỉ sử dụng vaccine thì không thể ngăn ngừa bệnh toàn diện bởi vẫn còn muỗi, bọ gậy. Vì vậy, ngoài tiêm vaccine thì vẫn phải song song với biện pháp diệt muỗi, bọ gậy để đảm bảo tính bền vững khi sử dụng vaccine.
Theo GS Vũ Sinh Nam, chiến lược của Tổ chức Y tế thế giới cũng hướng dẫn ngoài việc sử dụng vaccine thì không thể lơ là công tác phòng, chống vector. Điều này cũng thể hiện ở nhiều nước trong khu vực như Thái Lan, Indonesia. Mặc dù đã áp dụng vaccine nhưng vẫn đồng thời tiến hành các biện pháp diệt vector để đảm bảo tính bền vững của vaccine.
Trong đó, cần giáo dục nâng cao nhận thức của cộng đồng để sử dụng vaccine nhưng đồng thời tích cực tham gia chủ động loại bỏ dụng cụ phế thải, diệt loăng quăng, muỗi ở hộ gia đình để đảm bảo việc phòng chống hiệu quả lâu dài…
Hà Châu
Báo Lao động và Xã hội số 148