Thưởng - phạt theo phương pháp giáo dục tích cực

Không để ai phải đóng “vai ác”

Dường như, trong mỗi gia đình đều sẽ có cha, hoặc mẹ được phân công đóng “vai ác” để răn đe con cái. Đặc thù của vai này là sự nghiêm khắc và cứng rắn đối với trẻ. “Vai ác” thường có những nguyên tắc cụ thể trong việc ứng xử và giải quyết những nhu cầu, tâm tư, nguyện vọng của trẻ, không chiều chuộng trẻ vô điều kiện, thường đặt ra yêu cầu cao và áp đặt trẻ làm theo. Vì lỡ mang tiếng “ác”, nên người thủ vai này buộc phải có lập trường vững vàng và khi trẻ phạm sai lầm thường có xu hướng dùng những biện pháp mạnh để “xử”.

Dù có thể trong thâm tâm không thích, nhưng nhiều cha, mẹ vẫn phải đóng “vai ác” để mong muốn điều tốt đẹp cho con. Theo PGS.TS. Lê Văn Hảo, cha mẹ rất cần nghiêm khắc với con, nhưng không có nghĩa là phải khắc nghiệt, đòn roi và chắc chắn là phải phi bạo lực. “Cha mẹ nghiêm khắc góp phần hình thành nên tính cách tốt cho trẻ, nhưng chúng ta cần hiểu nghiêm khắc là cùng nhau thiết lập những nguyên tắc, giới hạn và cùng tuân thủ. Khi chúng ta có bộ quy tắc như vậy thì trong gia đình sẽ không có ai phải “đóng vai ác” để yêu cầu trẻ phải làm theo bất cứ điều gì”, ông Hảo nói.

Khi đứa trẻ còn nhỏ, người lớn sẽ phải can thiệp nhiều hơn để đảm bảo đứa trẻ an toàn. Nhưng khi trẻ lớn lên, quyền lực của bố mẹ nên nhỏ lại, dần dần trao cho con quyền quyết định. Cha mẹ phải nhớ rằng, trẻ cũng có nhu cầu, có quyền quyết định và chúng ta nên bàn giao quyền cho con bằng cách dạy cho con những kĩ năng tự chủ, tự lập.

Cùng quan điểm trên, bà Khánh Vân, chuyên gia về trẻ em cho biết, thực chất mắng cũng là hành vi bạo lực nên chúng tôi khuyến khích các bậc cha mẹ không nên sử dụng đối với con. Ở đây, cha mẹ cần hết sức lưu ý khi dùng từ “phạt” hay dùng bạo lực với con mà chúng ta cần phải cho con biết con sai ở đâu, thất bại ở đâu, tại sao con thất bại, chứ không phải đưa cho con hình phạt để dạy con rằng con đã sai.

“Chúng ta phải giúp con hiểu được cái gì nên làm, cái gì không nên và chính chúng ta cũng phải hành xử một cách tương xứng, nhất quán, để trẻ không bị nhầm lẫn về mục tiêu cuối cùng mà chúng ta muốn dạy trẻ”, chuyên gia Khánh Vân nói.

Áp dụng phương pháp giáo dục tích cực trong thưởng và phạt trẻ

Nhiều cha mẹ gặp khó khăn khi con có những cư xử không đúng mực, bướng bỉnh, nghịch ngợm, không chịu vâng lời. Không ít người cảm thấy thật lúng túng, thậm chí là "khủng hoảng" và "bế tắc" trong việc chọn lựa phương pháp nuôi dạy con phù hợp. Nên nghiêm khắc hay nuông chiều trẻ là vấn đề nhận được nhiều sự quan tâm của các bậc phụ huynh. Nếu “phạt” thì phạt thế nào để trẻ nhận ra lỗi sai của mình và bị tổn thương? Hay “thưởng” thế nào là đúng cách? Cha mẹ có thể áp dụng phương pháp giáo dục tích cực như thế nào trong thưởng và phạt trẻ?

Theo chuyên gia Khánh Vân, giáo dục con trẻ là một quá trình, nếu mang thưởng hay phạt ra đều có tác dụng ngược. Thưởng như nào để con có động lực từ bên trong chứ không phải lôi kéo từ bên ngoài. Hãy để con có những thôi thúc từ trong mình chứ không phải vì phần thưởng. Con chỉ nghĩ rằng con phải đạt được thứ này vì như vậy sẽ được thưởng. Làm như vậy hoàn toàn sẽ phản tác dụng, bởi con không biết được mục đích cuối cùng là gì, động lực của con ở đâu. Cha mẹ hãy thật sự học cách hiểu được con, về mục tiêu cha mẹ muốn hướng con đến đâu, những điều con mong muốn là gì để từ đó tìm cách phù hợp dẫn dắt, hỗ trợ con.

Hiện nay, không khó để bắt gặp những gia đình duy trì việc giáo dục, uốn nắn con cái theo hình thức quát mắng và áp dụng các hình phạt thể chất với suy nghĩ “Yêu cho roi cho vọt”. Ngược lại, nhiều gia đình lại áp dụng phương pháp nuông chiều, nghe theo mọi sở thích, yêu cầu của con để đổi lại việc con sẽ lắng nghe và làm theo lời mình. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, việc “nghiêm khắc” hay “nuông chiều” cần được áp dụng linh hoạt tuỳ theo hoàn cảnh và tính cách của trẻ.

Cách chúng ta đối xử với con sẽ ảnh hưởng đến việc hình thành tâm lý của trẻ, cách trẻ nhìn nhận mọi thứ xung quanh và các mối quan hệ. Quá khắc nghiệt hoặc quá tán thưởng đều sẽ không tốt trong việc xây dựng thế giới quan của trẻ. Về lâu dài, việc thiết lập nền nếp là rất cần thiết. Tuy nhiên, thiết lập thì dễ, thực hiện và duy trì mới khó. Do đó, PGS.TS. Lê Văn Hảo khuyên, cha mẹ hãy thật sự dành thời gian và tâm huyết để cùng con xây dựng nguyên tắc, nền nếp và thực hiện mỗi ngày một cách kiên trì. Thay vì lúc nào cũng chỉ mong chờ và đốc thúc con thay đổi. “Nếu thấy các phương thức của mình chưa hiệu quả, cha mẹ hãy tự thay đổi chính bản thân mình với các phương pháp kỷ luật tích cực, tôi tin rằng cha mẹ sẽ nhìn thấy con mình thay đổi theo”, PGS.TS. Lê Văn Hảo khẳng định.

Là một người mẹ của 2 cô con gái nhỏ và luôn tìm kiếm những phương pháp giáo dục tích cực, Hoa hậu Hương Giang chia sẻ, trong gia đình, cô thường áp dụng phương pháp giữ yên lặng, tạo không gian riêng cho con trong khoảng 2 – 3 phút để con bình tĩnh và nhìn nhận lại mọi chuyện. Sau đó, sẽ phân tích cho con, trò chuyện và ôm con. Bản thân Hương Giang chưa từng bị bố mẹ đánh và cô cũng chưa nghĩ sẽ dùng đòn roi với con kể cả khi đang nóng tính. Hoa hậu Hương Giang cho rằng, mình không thể nào trao phần thưởng cho con hàng ngày. Thay vào đó, cô sẽ tạo động lực cho con để con tự tin, biết kiểm soát cảm xúc của mình nhiều hơn mà không cần dựa dẫm vào bố mẹ.