Chi trả trợ cấp cho Người cao tuổi thông bảo hiểm xã hội. Ảnh: KT
Những trở ngại thách thách thức trong lĩnh vực an sinh hưu trí
Dự báo đến năm 2030, NCT ở Việt Nam sẽ có gần 19 triệu và năm 2050 là hơn 28 triệu người. Tại Việt Nam, chỉ có 1/5 số người lao động (NLĐ) hy vọng sẽ có thu nhập từ tài sản tài chính khi nghỉ hưu. 10% số người được hỏi tin rằng con cái trưởng thành hoặc những thành viên khác trong gia đình là chỗ dựa thu nhập khi họ nghỉ hưu. Kết quả khảo sát cho thấy, người lao động nước ta rất quan tâm tới việc làm gì để ứng phó với an sinh hưu trí trong tương lai. Hiện chỉ có khoảng 1/5 số người lao động Việt Nam, hy vọng sẽ có thu nhập từ tài sản chính khi nghỉ hưu. Vì thế, các khoản tiết kiệm cá nhân sẽ không thể bù đắp cho số còn lại. Trong khi đó, chỉ 10% người Việt Nam tin rằng, con cái trưởng thành hoặc những thành viên khác trong gia đình, là chỗ dựa thu nhập khi nghỉ hưu của họ. Số liệu đó cho thấy, sau này, những người đang đi làm khi về hưu sẽ không thể dựa và gia đình nhiều như những người hiện đã nghỉ hưu. Điều này diễn ra khi vấn đề già hoá dân số là thách thức lớn với Việt Nam.
Theo Tổng cục Dân số và kế hoạch hoá gia đình, hiện nay, tốc độ già hoá dân số tại Việt Nam đang dẫn đầu ở châu Á và nhanh trên thế giới, trong khi đó, tuổi thọ khoẻ mạnh của người Việt Nam chưa cao. Tuổi thọ trung bình của người Việt Nam đã đạt 73 tuổi, nhưng bình quân, mỗi NCT phải chịu 14 năm bệnh tật trong cuộc sống. 95% NCT có bệnh, trung bình mỗi người mắc 2,69 bệnh.
Từ năm 2011, Việt Nam bước vào quá trình già hoá dân số và là một trong những nước có tỉ lệ già hoá rất nhanh trên thế giới (Việt Nam chỉ mất khoảng 20-22 năm để chuyển từ giai đoạn già hóa dân số sang giai đoạn dân số già). Năm 2014, tỉ lệ NCT trong dân số đã tăng lên 10,5% và sẽ tăng lên 23% vào năm 2040. Hiện nay, gần 1/5 NCT sống dưới ngưỡng nghèo và hơn 1/3 trong số họ vẫn đang phải làm việc, chủ yếu trong lĩnh vực nông nghiệp và phi chính thức với thu nhập không ổn định và thấp. Phần lớn họ đang hết sức khó khăn, sống dựa vào sự chăm sóc của xã hội, con cháu hoặc tự làm việc mà không có tích luỹ. Chỉ 30% NCT có lương hưu, trợ cấp từ ngân sách nhà nước; 30% NCT không có BHYT. Điều đó cho thấy, NCT cần nhiều chính sách hỗ trợ, bảo vệ.
Cần đảm bảo an sinh xã hội cho NCT
Theo Bộ LĐTBXH, tính đến tháng 6/2015, tỷ lệ bao phủ lương hưu, trợ cấp xã hội của NCT mới đạt 37,4%. Số NCT đang được lĩnh lương hưu và trợ cấp là hơn 4,15 triệu người. Tại cuộc Hội thảo “Tương lai hưu trí: Từ thách thức đến cơ hội” diễn ra tại Hà Nội do Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA) tại Việt Nam, Viện Lão hoá toàn cầu (GAI), Công ty Bảo hiểm Prudential phối hợp tổ chức, Bà Trần Thị Thuý Nga, Vụ trưởng Vụ Bảo hiểm xã hội (Bộ LĐTBXH) cho biết: hệ thống bao phủ của BHXH là gần 11 triệu người, với đối tượng chính là lao động trong khu vực chính thức và người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện.
Người cao tuổi cần được toàn xã hội quan tâm, chăm sóc. Ảnh: KT
Tuy nhiên, thời gian qua, tỷ lệ bao phủ lương hưu đối với NCT không mấy cải thiện. Mặc dù đối tượng thụ hưởng tăng, nhưng do tốc độ già hoá dân số của Việt Nam lớn hơn, nên tỷ lệ NCT có lương hưu có xu hướng giảm. Tỷ lệ NCT được nhận lương hưu và trợ cấp xã hội đã giảm hơn 1,24% từ thời điểm năm 2012 đến nay. Điều này có nghĩa là, khoảng 62,5% NCT chưa có lương hưu hoặc trợ cấp lúc tuổi già. Do đó, một trong những định hướng cải cách chính sách lương hưu trong thời gian tới là mở rộng diện bao phủ bao gồm cả hình thức bắt buộc và tự nguyện. Cụ thể, mở rộng diện bao phủ lương hưu cho NCT, khuyến khích các hình thức tự tiết kiệm, tham gia các quỹ hưu trí, mua các sản phẩm bảo hiểm nhân thọ… Bên cạnh đó, cũng cần cải thiện mức hưởng lương hưu. Trước hết, khi Luật HXH năm 2014 chính thức có hiệu lực từ ngày 01/01/2016, sẽ nâng dần mức tiền lương làm căn cứ đóng BHXH. Cùng với đó là xây dựng hệ thống lương hưu đa trụ cột, tham gia bảo hiểm hưu trí bổ sung. Mục tiêu trước mắt đặt ra là đến năm 2020, sẽ có 50% người tham gia BHXH.
Theo một nghiên cứu, 62% người Việt Nam được hỏi mong muốn Chính phủ cung cấp lương hưu cho người về hưu, nhưng họ cũng muốn Chính phủ khuyến khích người dân tiết kiệm, chuẩn bị cho tương lai. Do đó, chính sách xã hội cần có tính bao trùm cao để bảo vệ những nhóm dễ bị tổn thương. Cần phát triển hệ thống hưu trí toàn diện, bao gồm trợ cấp lương hưu ở cả khu vực công- tư và các trợ cấp lương hưu xã hội để bảo đảm an sinh xã hội cho tất cả mọi người. Trợ cấp lương hưu xã hội cũng phải được coi là đầu tư để giảm nghèo đói.
Tuấn Nam/Gia đình và Trẻ em/Theo Bảo hiểm xã hội Việt Nam