Trên đây là trao đổi của PGS, TS Vũ Thanh Ca, Giảng viên cao cấp, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội với phóng viên Lao động và Xã hội (báo Dân trí).
* Ông đánh giá thế nào về tình hình thiên tai tại Việt Nam thời gian qua?
- Trong khi cả nước chung tay góp sức cùng đồng bào các tỉnh phía Bắc khắc phục hậu quả của cơn bão số 3 và hoàn lưu sau bão thì dải đất miền Trung lại căng mình ứng phó với cơn bão số 4. May mắn bão số 4 có cường độ không lớn nên sức tàn phá không khủng khiếp như bão số 3.
Là quốc gia nằm ở vị trí đặc biệt, bình quân mỗi năm, Việt Nam gánh chịu trực tiếp từ 5 đến 7 cơn bão và hàng chục trận lũ, lụt cùng các hình thái thiên tai khác, gây nhiều thiệt hại về tài sản và tính mạng của nhân dân. Theo Ban Chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai, 20 năm trở lại đây, tình hình thiên tai diễn ra không theo quy luật, dị thường và rất khốc liệt. Đặc biệt, mưa bão, lũ lụt xảy ra với cường độ rất mạnh, trên phạm vi rộng, để lại hậu quả nặng nề trong đời sống và sản xuất của người dân.
Như năm 2020, thiên tai đã làm 356 người chết và mất tích, tổng thiệt hại về kinh tế hơn 35.181 tỷ đồng. Mùa mưa bão năm 2022, cả nước đã có 175 người chết, mất tích, tổng thiệt hại gần 19.500 tỷ đồng. Mới đây, cơn bão số 3 và hoàn lưu sau bão đã làm 329 người chết và mất tích, gần 2.000 trường hợp bị thương, tổng thiệt hại về tài sản khoảng 50.000 tỷ đồng… Những số liệu cho thấy, diễn biến của thiên tai vô cùng thảm khốc dù ngành chức năng đã dự báo trước tình hình và có thời gian chuẩn bị, ứng phó.
Kinh nghiệm của một quốc gia thường chịu ảnh hưởng rất nặng nề của thiên tai như Nhật Bản rất thích hợp để chúng ta học tập.
* Ông có thể chia sẻ một vài kinh nghiệm ứng phó với thiên tai của Nhật Bản mà Việt Nam có thể học tập?
- Nhật Bản chịu rất nhiều tác động và thiệt hại do thiên tai. Nằm trên vành đai lửa Thái Bình Dương, Nhật Bản liên tục phải chịu những trận động đất, sóng thần mạnh, thậm chí phun trào núi lửa có sức hủy diệt rất lớn. Ngoài ra, bão mạnh kèm theo sóng mạnh, nước biển dâng cao, mưa lớn gây ngập lụt, lũ quét và xói, sạt lở đất hàng năm cũng gây ra thiệt hại lớn.
Phương pháp phòng, chống thiên tai ở Nhật Bản tập trung vào 5 điểm chính: Nghiên cứu khoa học và công nghệ phục vụ phòng chống thiên tai; tăng cường hệ thống phòng chống thiên tai, bao gồm cơ sở hạ tầng, các phương tiện, thiết bị và các giải pháp khác; xây dựng và thực hiện các dự án để tăng cường năng lực cho đất nước trong phòng chống thiên tai; các giải pháp cứu hộ, cứu nạn và phục hồi sau thiên tai; cải thiện hệ thống thông tin, truyền thông phục vụ phòng chống thiên tai.
Nhật Bản có trình độ khoa học công nghệ cao và điều kiện kinh tế - tài chính tốt, Chính phủ đã đầu tư rất nhiều cho công trình xây dựng chống sạt lở đất ở ven núi, đồi; chống động đất ở các tòa nhà cao tầng và nhà dân; chống sóng thần ở vùng bờ biển. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, việc xây dựng các công trình đảm bảo chống được thiên tai với tần suất rất hiếm như 100, 200, 500 năm xảy ra một lần có chi phí rất cao và không đảm bảo hiệu quả kinh tế.
Việt Nam là quốc gia chịu nhiều thiên tai. Với điều kiện kinh tế của nước ta, các giải pháp cứng chỉ được và chỉ nên được đầu tư ở mức độ vừa phải. Giải pháp mềm cần được chú trọng vì chi phí thấp hơn nhiều so với giải pháp cứng nhưng hiệu quả rất lớn. Đó là nâng cao chất lượng dự báo, cảnh báo thiên tai; xây dựng các bản đồ rủi ro thiên tai và quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội trên cơ sở có tính đến rủi ro thiên tai; tuyên truyền, nâng cao nhận thức của cán bộ chính quyền và người dân về thiên tai, phương pháp phòng tránh thiên tai, cứu hộ, cứu nạn, cách chuẩn bị đối phó với thiên tai...
* Ông đánh giá thế nào về công tác dự báo thiên tai tại Việt Nam thời gian qua?
- Trong cơn bão số 3 vừa qua, các cơ quan chức năng đã có giải pháp khá tốt để phòng, chống bão. Công tác dự báo thời tiết được thực hiện với chất lượng cao và bản tin dự báo trong trận bão vừa qua khá chính xác. Tuy vậy, trong bão vẫn còn một số người thiệt mạng do không tuân thủ tốt những khuyến cáo của cơ quan chức năng.
Đặc biệt tại thành phố Hà Nội, trong khi các cơ quan chức năng đã khuyến cáo người dân ở trong nhà khi có bão và chỉ ra ngoài khi có những việc cực kỳ cấp bách thì đường phố vẫn có khá nhiều người tham gia giao thông, dẫn tới một số người tử vong do cây đổ. Tại Quảng Ninh, một số người dân vẫn ở lại trông coi lồng bè nuôi trồng thủy sản trên biển nên bị sóng cuốn trôi và mất tích.
Để giảm thiểu những thiệt hại này trong tương lai, cần gia tăng tần suất các bản tin bão, đặc biệt trên các kênh phát thanh truyền hình quốc gia. Cần nhấn mạnh về mưa lớn và khả năng xảy ra lũ, lũ quét, sạt lở đất cũng như khuyến cáo về giải pháp phòng tránh.
Một vấn đề nữa để ứng phó với thiên tai là quy trình vận hành chống lũ liên hồ. Nếu không làm tốt công tác vận hành liên hồ chứa thủy điện sẽ gây ra áp lực rất lớn lên các con sông, khiến nước dâng nhanh bất ngờ không kịp trở tay, gây thiệt hại người và tài sản.
Để hạn chế thiệt hại do lũ quét, sạt lở đất, chúng ta xây dựng các quy trình ứng phó và tài liệu phổ biến về các nguy cơ thiệt hại do thiên tai bão lũ, các dấu hiệu nhận biết lũ, lũ quét, sạt lở đất và giải pháp phòng tránh đến tận người dân.
Khánh Vân (ghi)
Báo Lao động và Xã hội số 116
