Bảo tồn và phát triển trò chơi dân gian ở vùng dân tộc thiểu số

Trò chơi dân gian gắn kết cộng đồng

Vào mỗi dịp lễ, Tết, cộng đồng người Sán Dìu dưới chân núi Tam Đảo lại tổ chức nhiều trò chơi dân gian truyền thống vui nhộn. Mỗi một làng tổ chức một ngày khác nhau để đảm bảo ai cũng có thể dự cũng như phù hợp với mọi lứa tuổi, giới tính.

Một trong số các trò chơi dân gian được thanh niên, nam nữ yêu thích là môn đấu vật. Trong đó có giải của làng và mở rộng cho các thanh niên trong vùng, nhiều làng còn tổ chức giải cho trẻ em. Các trò chơi khác như kéo co, bắt vịt, đập niêu, đấu cờ, bắn nỏ… cũng được tổ chức thi giữa các làng với nhau, giúp cộng đồng người Sán Dìu thêm gắn kết.

Em Trần Xuân Trường, xã Minh Quang (Tam Đảo, Vĩnh Phúc) cho biết, em rất mong đến ngày hội làng cũng như dịp Tết, vì dịp này chúng em được chơi nhiều trò chơi dân gian hấp dẫn, thú vị. Trong các trò chơi, em thích nhất là đập niêu đất.

Nắm bắt nguyện vọng chính đáng được chơi các trò chơi dân gian vào những dịp lễ, Tết, các địa phương có đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, dù còn nhiều khó khăn nhưng các cấp chính quyền cũng rất linh hoạt để có thể tổ chức các trò chơi dân gian truyền thống. Một số địa phương còn vận động xã hội hóa, xây dựng sân bãi phục vụ cho việc tập luyện, giao lưu thi đấu thường xuyên; một số nơi còn lồng ghép các trò chơi dân gian qua những buổi hoạt động ngoại khóa tại các trường học.

Tại Trường PTDTBT THCS xã Cán Chu Phìn, huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang, ngôi trường có 100% học sinh là người dân tộc Mông. Những năm qua, Nhà trường chú trọng việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, trong đó có các trò chơi dân gian truyền thống của dân tộc Mông vào các hoạt động ngoại khóa. Qua đó, từng bước nâng cao hiệu quả công tác giáo dục kỹ năng sống, nâng cao thể chất, giúp các em thêm yêu văn hoá truyền thống của dân tộc.

Một số môn thể thao truyền thống được các em học sinh rất yêu thích như: Kéo co, đẩy gậy, đi cà kheo, nhảy dây, ném ngô vào quẩy tấu... Thông qua việc chơi các trò chơi dân gian vui nhộn, giúp các em học sinh tăng thêm tình đoàn kết, gắn bó cộng đồng, làm phong phú thêm đời sống văn hóa tinh thần sau những giờ học căng thẳng.

Em Thò Thị Di, lớp 8A1 kể: Trong những hoạt động sinh hoạt văn hóa ở trường, chúng em đều thích tham gia các trò chơi dân gian. Được thầy cô hướng dẫn, chỉ dạy, chúng em cũng đã hiểu được tầm quan trọng của việc phải giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và đồng thời có trách nhiệm lan tỏa, giới thiệu những nét văn hóa truyền thống đến với mọi người.

Tạo sức hút trong phát triển du lịch

Có thể thấy, các trò chơi dân gian có ý nghĩa đặc biệt trong tâm thức của cộng đồng các dân tộc. Mỗi trò chơi tuy có ý nghĩa, cách chơi khác nhau, nhưng tựu chung đều xuất phát từ cuộc sống lao động sản xuất hàng ngày, phục vụ mục đích vui chơi, giải trí, rèn luyện sức khỏe của người dân và tăng cường đoàn kết cộng đồng. Nhiều địa phương đã vận dụng các trò chơi như một sản phẩm du lịch, tạo được sức hấp dẫn đặc biệt với du khách.

Nếu có dịp đến tham dự lễ hội Chợ Phong Lưu Khâu Vai (xã Khâu Vai, Mèo Vạc, Hà Giang), thì chắc chắn đó là một trải nghiệm vô cùng thú vị. Bởi, ở đó, du khách sẽ được giao lưu và khám phá những nét văn hóa đặc sắc của đồng bào các dân tộc huyện Mèo Vạc qua những câu chuyện tình yêu đầy cảm động. Đặc biệt, tại phiên chợ, du khách sẽ được hòa mình vào các trò chơi dân gian truyền thống như: Thi leo cột chinh phục tình yêu, thi tung còn giao duyên, thi đánh yến, thi ném pao, thi địu nước, thi bắn nỏ, thi bịt mắt bắt vịt, thi giã bánh giày...

Nhờ những chính sách phát triển du lịch, trong đó có vận dụng các trò chơi như một sản phẩm du lịch mà huyện Mèo Vạc đã đón hơn 10.000 lượt khách đến tham dự các hoạt động tại lễ hội này. Hiện nay, không chỉ riêng huyện Mèo Vạc, tại nhiều địa phương, nhất là các điểm du lịch cộng đồng, các trò chơi dân gian truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số được tổ chức thường xuyên. Đặc biệt, đại đa số các lễ hội ở vùng dân tộc thiểu số đều bố trí các trò chơi dân gian, thậm chí nhiều nơi còn tổ chức thi đấu, tạo nên dấu ấn riêng và đặc biệt có sức hút đối với khách du lịch.

Cần gìn giữ và phát triển trò chơi dân

Trong đời sống hiện nay, sự giao lưu và tiếp biến văn hóa với những trào lưu văn hóa mới, những hình thức giải trí mới, các trò chơi dân gian cũng có nguy cơ biến mất, thay thế vào đó là các trò chơi mới được du nhập không phù hợp với văn hóa, thể chất của người dân tộc thiểu số nói riêng và con người Việt Nam nói chung.

Theo đó, không ít người đã đắm chìm vào các trò chơi ảo trên mạng Internet (game trực tuyến) dẫn đến những hệ lụy khôn lường cho gia đình và xã hội. Gần đây, đã có rất nhiều trường hợp thanh, thiếu niên vi phạm pháp luật nghiêm trọng do ảnh hưởng từ game; nhiều trẻ em bị nghiện game, ảnh hưởng đến việc học tập, làm cho sức khỏe giảm sút, thậm chí trầm cảm, loạn thần...

Thực tế đã cho thấy, các trò chơi dân gian có ý nghĩa quan trọng, góp phần giáo dục con người về tính tập thể, tinh thần kỷ luật, ý chí vươn lên giành chiến thắng, rèn luyện thể chất, sức mạnh, sự dẻo dai, khéo léo và sức chịu đựng, giúp con người ngày càng phát triển toàn diện về trí, đức, thẩm mỹ.

Do đó, công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá truyền thống dân tộc nói chung, trò chơi dân gian nói riêng phải được xác định là vấn đề quan trọng, cần các tổ chức đoàn thể, chính quyền, nhất là cán bộ chuyên ngành và từng cá nhân, gia đình quan tâm duy trì, tổ chức và tham gia...