Trong số những nồi, niêu, xoong, chảo thì sanh là một vật dụng ko phải ai cũng biết. Có sanh đồng, sanh gang và sau này là sanh nhôm. Sanh không sâu như nồi, không nông như chảo. Sanh loe miệng như chảo, nhưng đáy bằng như nồi. Sanh không có nắp đi kèm, mà thường tận dụng nắp nồi. Vì sanh có hình dáng chiết eo như bát Mèo Tàu, từ eo xuống đáy bằng, từ eo lên miệng loe, thế nên sanh không kén vung, mà cái vung nhỏ thì đậy trên eo sanh. Vung lớn thì đậy chỗ loe ra, khít chỗ nào cũng được.
Trong các loại sanh như đồng, nhôm, gang, có lẽ sanh nhôm là thông dụng nhất. Xưa, nồi xoong được tính là tài sản quý trong nhà. Cán bộ có suất, có tiêu chuẩn mới mua được đồ dùng bằng nhôm trong cửa hàng bách hóa tổng hợp của huyện. Còn phần lớn là phải dùng hàng “gia công’’, ý chỉ hàng trôi nổi có chất lượng kém. Đồ nhôm gia công thường mỏng, ba-via có khi còn đứt tay, dùng không lâu đã méo mó, nhà nào có trẻ con, rửa bát đĩa ẩu mà đánh rơi thì thường bị méo duệch, long hoặc đứt quai… Đồ đã xấu, lại không dễ mua, nên nồi xoong dùng xong thường phải rửa ngay để dùng tiếp mới nấu xong bữa ăn. Chính vì thế mà với sự đa năng, cái sanh thực sự được coi là “quý’’ trong bếp nhà. Nhất lại mua được cái sanh nhôm hàng Nhà nước, chứ không phải hàng gia công, hàng của hợp tác xã nhỏ…
Sanh cổ. Ảnh KT
Sanh nhôm để xào, rộng thoáng, đảo sướng tay, nên thức ăn thường rất ngon. Hành tỏi phi thơm, thịt xào trước xúc ra bát, rau củ xào sau, mỡ có ít thì chế một chút nước cho rau củ chín, rồi đổ thịt, rắc hành tươi là có đĩa xào nóng hổi bê ra mâm. Bữa khác, có thịt ba chỉ, mẹ thái mỏng bay, dàn đều trên mặt sanh, mỡ chảy ra khiến miếng thịt vàng, quăn lại, mắm muối, đường nêm nếm vừa cùng hành tươi rắc lên, đảo nhanh tay xong là có đĩa thịt màu cánh gián ngon tuyệt. Nhìn thấy nước mỡ quyện với những mặn ngọt thế kia biết ngay là món ăn mong chờ. Đó là cái sanh “dấu’’ trộn cơm nóng. Chị dọn cơm xong, em cũng vừa lúc trộn xong bát cơm. Bát cơm trắng đã chuyển màu, bóng mỡ đến là ngon. Cái sanh cũng sạch bong, ăn xong chị chỉ việc tráng nước sôi là rửa sạch dễ dàng. Những bát cơm trộn luôn dành cho em, ngày trước chị nhìn còn tần ngần, mẹ phải sẻ đôi, sau chị lớn đã tự biết nhường em.
Cũng sanh ấy rang cơm cực chuẩn, vì đáy bằng, dễ dàn, dễ đảo. Khi mỡ nóng già, hành phi thơm, cơm nguội đổ vào nẩy tanh tách, kém gì chảo gang, hay chảo chống dính bây giờ. Nhiều khi sanh cơm rang ít mỡ, cả tảng cơm xem xém, sát sanh, cái muôi trong tay cạo soàn soạt, cũng không sao. Chứ như cái chảo chống dính bây giờ thì vừa độc hại cho thức ăn vừa hỏng chảo.
Cũng sanh này rán dở cái đầu cá xong chế nước là nấu luôn. Lấy cái vung nồi to đậy lại đun sôi kĩ, nêm nếm cho vừa, rồi quả chua, mẻ thơm cùng hành rau cho vào là có bát canh cá thơm phưng phức ngay.
Mâm cơm dân dã. Ảnh KT
Có nhiều khi thức ăn bữa trước còn, chỉ một cái sanh đảm bảo xào xáo lại thức ăn cho nóng rồi đun lại bát canh..., cái sanh “đảm đương” được hết.
Nhiều cái sanh vì dùng nhiều mà long quai cầm, nhưng chả ai vứt đi một món đồ mới hỏng nhẹ như thế. Chợ phiên đem ra ông thợ gò hàn, ông ấy tán vào đó một cái đanh (đinh) là xong, về nhà, cái sanh lại hoạt động hết công năng, cho những bữa ăn gia đình mà bọn trẻ bao giờ cũng háo hức, nhất là những hôm được ăn tươi.
Quãng hơn hai chục năm lại đây, những bộ nồi inox “đột nhập’’ vào tư gia, khiến những cái nồi Liên Xô dầy dặn và những chảo gang còn bị thanh lý thì đương nhiên những cái sanh nhôm đen kịt cũng phải ra khỏi bếp. Cánh trung niên còn biết đến cái sanh về hình dáng cũng như tên gọi, chứ cánh trẻ bây giờ đố biết cái sanh là thế nào. Từ lâu chúng đã quen với chảo chống dính, chảo rán hay chảo sâu lòng, sau này lại còn nồi chiên hữu dụng nữa. Nên cái sanh và câu chuyện về nó đã thực sự thuộc về quá khứ.
Lại nữa, những bộ nồi gốm, sứ các màu cực đẹp đun được trên các loại bếp điện, từ hay hồng ngoại cũng “lấy lòng’’ được không ít các bà nội trợ, khiến các bà ngắm nhìn xong là phải mua cho bằng được để về “nấu cho nó sướng đời và vừa nấu vừa ngắm’’, các bà thường nói thế ... Vậy nên, tôi phải kể về cái sanh trong bếp xưa như một lời nhắc nhớ. Nhớ thêm về bếp rơm, bếp củi, mùi khói, tường đất hay quây ván tự rất xưa mà lửa luôn ấm làm hồng má con gái đảm đang thủa nào...
Nguyễn Minh Hoa/TC GĐ&TE
