Với diện tích mặt bằng trưng bày khoảng 3.700 m2 gồm hai tầng hầm phía Đông nhà Quốc hội, Khu trưng bày được cấu trúc theo lát cắt địa tầng khảo cổ, theo diễn biến thời gian từ xưa lại gần và nội dung được thể hiện lồng ghép, xen cài giữa di tích và di vật có khả năng diễn giải cao về những phát hiện khảo cổ học.
Tầng hầm 2 (diện tích gần 2.000 m2) trưng bày các di vật thời kỳ tiền Thăng Long (thế kỉ VII-X). Đây là thời kỳ trước khi xây dựng kinh đô Thăng Long, gồm thời Đại La (thế kỷ VII-IX) và thời Đinh - Tiền Lê (thế kỷ X). Các di tích nền móng kiến trúc cùng giếng nước, mộ ngựa, xâu tiền ... của các thời kỳ được tái tạo trưng bày dưới mặt sàn giống như công trường khai quật. Bên trên là các loại hình di vật được trưng bày kết hợp với hình ảnh, ánh sáng và media. Đầu phía Bắc khu trưng bày là không gian tương tác, nơi công chúng, đặc biệt là trẻ em được tự do khám phá và trải nghiệm về khảo cổ học.
Sự kết hợp giữa di vật được trưng bày với hình ảnh, ánh sáng và media
Tầng hầm 1 (diện tích khoảng 1.700 m2 ) là nơi giới thiệu các di tích, di vật từ thời Lý, Trần, Lê được trưng bày bên trong không gian của một di tích kiến trúc cung điện thời Lý, được tái tạo dưới mặt sàn giống như bối cảnh khai quật. Mặt bằng kiến trúc được trình diễn bằng màu sắc của 42 đèn cột ánh sáng lớn, gợi mở cho công chúng về hình thái kiến trúc cung điện thời Lý. Thêm vào đó là những sắc thái độc đáo của bộ mái qua các loại ngói lợp được trưng bày ngay trong lòng kiến trúc. Lịch sử vàng son của kinh đô Thăng Long thời Lý được diễn giải sinh động qua một số di tích, di vật tiêu biểu, đặc sắc như: đầu rồng, giếng nước ... kết hợp với phong cách trình diễn media, đồ họa và ánh sáng hiện đại. Khách tham quan cũng có thể xem giới thiệu về hình thái kiến trúc cung điện thời Lý qua kết quả khai quật, nghiên cứu khảo cổ học qua phòng chiếu phim 60 chỗ ngồi ở phía Bắc khu trưng bày”.
Ở khu trưng bày về Hoàng cung Kinh thành Thăng Long này, khách tham quan đặc biệt ấn tượng với hai bức tranh tường đặc sắc có kích thước lớn được lắp ghép từ chính mảnh vỡ của các loại gạch ngói khai quật được tại khu di tích và chứa đựng những thông điệp của lịch sử xây dựng Kinh đô Thăng Long. Đó là bức tranh “Rồng bay” và “Bình minh Thăng Long”. “Rồng bay” lấy cảm hứng từ việc vua Lý Công Uẩn quyết định rời đô từ Hoa Lư về Thăng Long. Còn bức “Bình minh Thăng Long” được lấy cảm hứng từ hình tượng lá đề và đầu ngói ống trang trí hoa sen lợp trên mái kiến trúc cung điện thời Lý. Tất cả biểu trưng cho sự tỏa sáng rực rỡ của nền văn hóa Đại Việt.
Bức phù điêu "Bình Minh Thăng Long" được tạo thành từ các loại gạch ngói có niên đại từ thời Đại La, Đinh - Tiền Lê đến thời Lý, Trần, Lê
Đồ gốm sứ cổ được trưng bày tại Bảo tàng
Với việc cả hai khu trưng bày dưới 2 tầng hầm được kết nối lộ trình tham quan với khu trưng bày lịch sử truyền thống Quốc hội tại tầng 1 đã tạo nên một hình ảnh tuyệt vời về sự tiếp nối, sự kế thừa lịch sử truyền thống, đem lại hình ảnh độc đáo và giàu tính sáng tạo cho tòa nhà Quốc hội.
PGS.TS Nguyễn Văn Huy, nguyên Giám đốc bảo tàng Dân tộc học Việt Nam nhận định, bảo tàng trong lòng đất dưới hầm nhà Quốc hội là một công trình đồ sộ. Ngoài việc là khu trưng bày hiện vật hiện đại nhất Việt Nam, nơi đây còn là bảo tàng được ứng dụng những sáng tạo đột phá nhất. Sự sáng tạo này nằm ở những lớp kính cường lực tạo cảm giác như đang đi trên nền di vật, âm thanh, ánh sáng, đèn LED, màn hình chiếu 3D, những khu tương tác với trẻ em,...
Giếng nước cổ của Kinh đô Thăng Long thời Lý
Theo PGS-TS Nguyễn Văn Huy, những người làm bảo tàng đã tổ chức một lộ trình tham quan hợp lý giữa 2 tầng hầm, cũng như lộ trình ở mỗi tầng. Tầng hầm cuối cùng, sát mặt đất, là nơi giới thiệu về các di tích và hiện vật thời Tiền Thăng Long, tức là những hiện vật có niên đại từ thế kỷ 7 đến thế kỷ 10. Tầng trên là nơi giới thiệu kiến trúc và đời sống của Hoàng cung Kinh thành Thăng Long trải qua các triều đại Lý, Trần, Lê, từ thế kỷ 11 đến thế kỷ 18. Về mặt thời gian, đi từ xa cho đến gần, đi từ xưa cho đến gần thời nay hơn, là cách dẫn dắt người xem hợp lý. Ở mỗi tầng người xem được dẫn dắt theo những chủ đề, những câu chuyện khác nhau như mặt bằng nền móng kiến trúc, vật liệu kiến trúc, giếng cổ và các hiện vật được phân nhóm theo chất liệu gốm, sành, kim loại; di cốt động vật, đồ chơi trẻ em… (tầng thời kỳ Tiền Thăng Long). Từ đồ gốm sinh hoạt, ăn trầu, hút thuốc lào, đồ sành, ngói uyên ương và chim phượng đến đời sống hàng ngày và tôn giáo ở tầng trên (tầng thời kỳ Thăng Long) .
Đặc biệt, khi sử dụng những thủ pháp trưng bày bảo tàng hiện đại nhất, tiên tiến nhất với kỹ thuật mới nhất, khu trưng bày đã thực sự làm những hiện vật vốn câm lặng, vô tri trở nên biết nói, biết kể chuyện, những hiện vật vốn khô khan trở nên sinh động, hấp dẫn. Cách kết hợp nhiều thủ pháp trong một không gian tạo hiệu quả cao về thị giác và tâm lý. Chẳng hạn như trưng bày hiện vật trong tủ kính kết hợp với hiện vật hay khối hiện vật âm dưới nền sàn mà người xem có thể đi trên mặt sàn kính với không gian lớn, tạo cảm giác như đi trên những hố khai quật thực sự, cùng với những hiện vật lớn đặt ngay trên sàn, không tủ kính... tạo ra những cảm xúc bất ngờ, choáng ngập.
Đoàn nghị sĩ Vương Quốc Anh tham quan bảo tàng
“Bảo tàng Khảo cổ học dưới tầng hầm Nhà Quốc hội là một trưng bày đã đạt được một tiêu chuẩn quốc tế mà ít bảo tàng ở nước ta thực hiện được. Đây cũng là một minh chứng với toàn thế giới về trách nhiệm cao của Đảng, Nhà nước và nhân dân Việt Nam đối với một di sản thế giới mà UNSCO đã công nhận. Bảo tàng này không chỉ mang lại hình ảnh mới cho Nhà Quốc hội, khẳng định chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước trong việc bảo tồn và phát huy Di sản Hoàng thành Thăng Long mà còn là điểm nhấn quan trọng trong việc tiếp đón và quảng bá giá trị di sản văn hóa dân tộc Việt Nam đến các đoàn nguyên thủ quốc gia, quần chúng nhân dân và du khách quốc tế trong thời gian tới.”- PGS-TS Nguyễn Văn Huy nhận định.