Con Lợn trong đời sống và văn hóa tín ngưỡng

 

 

Trong di chỉ khảo cổ học thời tiền sử cách đây 5 đến 10 vạn năm phát hiện ở Xứ Lạng đã tìm thấy dấu tích người nguyên thủy thời đại đồ đá cũ săn bắt lợn rừng đưa về hang ăn thịt. Trên thế giới cũng đã tìm thấy bức họa lợn rừng chạm khắc trên vách đá cách đây 4 vạn năm. Các di tích khảo cổ ở Việt Nam cũng tìm ra dấu vết con người thời đại đồ đá mới cách đây 1 vạn năm đã nuôi nhốt lợn rừng để thuần dưỡng thành gia súc trong bộ tộc, bộ lạc thời nguyên thủy.

 

Chỉ có lợn, gà, vịt, ngan, ngỗng, trâu, bò, chó, ngựa, lừa, la mới được thuần dưỡng trở thành gia súc, gia cầm, vật nuôi trong gia đình; mặc dù một bộ phận lớn loài vật này vẫn tồn tại phát triển trong thiên nhiên hoang dã. Ngoài ra, các loài trăn, rắn, hổ, báo, sư tử, gấu..., cho dù con người có bắt về nuôi nhốt lâu dài nhưng không thể thuần dưỡng được nó, bởi chất hoang dã không thay đổi là bao so với giống loài đó sống trong thiên nhiên. Đó là một điều kỳ diệu mà thiên nhiên đã ban tặng cho con người. Bởi thế, lợn là vật nuôi mang lại nguồn lợi thực phẩm quan trọng và phổ biến vào bậc nhất hiện nay.

 

Lợn rừng chủ yếu sống theo bầy đàn. Cá biệt mới có con đi ăn lẻ gọi là lợn độc. Lợn rừng có 2 loài lợn sọc dưa và lợn bạc má. Người xưa đi săn bắt được thú rừng, ăn thịt xong, với hươu, nai, hoẵng, tê giác - họ để lại cặp sừng treo lên vách nhà, đánh dấu một chiến tích săn rừng. Với lợn rừng, họ để lại bộ xương hàm với nguyên vẹn đôi răng nanh sắc nhọn uốn cong để treo lên chiêm ngưỡng.

 

Dần dà con người nhận ra vẻ đẹp của cặp răng nanh lợn bởi nó óng ả như ngà, như ngọc. Chính vì thế, họ dùng răng nanh của lợn rừng làm đồ trang sức. Răng nanh lợn có thể chế tác thành vòng tay, vòng cổ, xâu chuỗi dây chuyền làm đẹp cho trẻ em và thiếu nữ. Cũng có thể đeo nguyên chiếc răng làm tấm bùa hộ mệnh, kiêng kị theo tín ngưỡng cổ xưa của con người.

 

Xưa cho đến ngày nay, trong sinh hoạt tín ngưỡng tâm linh, đồ cúng có thịt lợn là phổ biến hơn cả. Nhiều nơi, đám cưới hỏi nhất thiết lễ vật phải có lợn quay. Lễ tế tổ cúng họ khao làng phải có thủ lợn đặt trên mâm xôi. Hội chém lợn hiến tế tồn tại ở một số vùng đồng bằng Bắc Bộ tương tự như lễ hội đâm trâu ở Tây Nguyên, có sức hấp dẫn cộng đồng hết sức kỳ lạ.

 

 

 

 

Con lợn đi vào văn hóa dân gian từ bao đời nay như một phần tất yếu của cuộc sống. Hình tượng con lợn trong dân dã mang tính phồn thực, sung mãn, sung túc, no đủ, nhàn nhã, may mắn, sung sướng. Người tuổi Hợi được xem là thông minh, may mắn, có cuộc sống an nhàn, thoải mái.

 

Trong bức tranh Tết của dòng tranh dân gian Đông Hồ, con lợn là hiện thân của vẻ đẹp tròn đầy mũm mĩm. Hoa văn khoang khoang, đường nét tươi sáng toát lên vẻ phúc lộc, phú quý vinh hoa mãn nguyện. Đó là hiện thân lời chúc phúc gia đình dịp năm mới an khang thịnh vượng của dân cư nông nghiệp lúa nước.

 

Trong văn hóa gia đình, đã từ lâu, con lợn được gửi gắm vào ca dao, tục ngữ để phổ biến kiến thức, kỹ năng sống và giáo dục đức tính tốt của con người. Những câu: “Lợn lành thành lợn què”, “Lợn cưới áo mới”, “Mua heo chọn nái, mua gái chọn dòng”, “Lợn kêu con khóc chồng đòi tòm tem”, “Lợn cấn ăn cám tốn”, “Ruộng sâu trâu nái chó cái gà mái lợn sề”, “Giàu lợn nái lãi gà con”... mãi còn nguyên giá trị khuyên răn thấm thía mà thế hệ trước truyền lại cho thế hệ sau về kinh nghiệm sản xuất, chăn nuôi và cách ứng xử trong nhà, ngoài làng.

 

Con lợn mang giá trị lớn trong kho tàng văn hóa ẩm thực Việt. Ẩm thực về lợn trong gia đình cũng được chuyển tải bằng thi ca nhuần nhị, ý tứ. Thật sâu sắc khi nhắc tới câu ca: “Con lợn ủn ỉn mua hành cho tôi”, “Lợn giò bò bắp”, “Con lợn có béo cỗ lòng mới ngon”, “Đầu gà má lợn”, “Lợn rọ chó thui, lợn thả gà nhốt”, “Ruột heo hơn phèo trâu”... Món ăn có hương vị thịt lợn có mặt trong bữa cơm ngày thường, có mặt trong mâm cỗ ngày giỗ, ngày Tết. Nó thử thách, rèn luyện tài lựa chọn, chế biến, nấu nướng món ăn của mọi thành viên gia đình. Thịt lợn cũng là sản phẩm chắp cánh cho thương hiệu ẩm thực việt vươn xa tỏa rộng trên thị trường thế giới.

 

 

 

Ngày nay, với sự phát triển của khoa học kỹ thuật và những tiến bộ vượt bậc của quản lý nhân công lao động xã hội, con lợn đã vượt ra khỏi chăn nuôi nhỏ lẻ gia đình, trở thành một ngành nghề chăn nuôi - sản xuất - chế biến - tiêu thụ sản phẩm công nghiệp quy mô lớn. Tuy vậy, con lợn vẫn có vị trí trong 12 con giáp, là 1 trong 6 động vật quan trọng của con người ở trong mọi gia đình. Việc con người thuần dưỡng, phát triển đàn lợn trong chăn nuôi, bảo tồn đàn lợn trong cuộc sống thiên nhiên hoang dã không chỉ có ý nghĩa về mặt xã hội, kinh tế, bảo tồn, mà đã vượt lên trở thành giá trị văn hóa. Con người cần thiết giao hòa với lẽ tự nhiên của trời đất, vạn vật để cùng tồn tại, điều đó đã trở thành nét đẹp trong sức sống mùa xuân.