Bộ Y tế vừa tổ chức hội thảo "Sự cần thiết phải tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các mặt hàng có hại cho sức khỏe để đạt mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng rượu, bia, thuốc lá, đồ uống có đường vì lợi ích sức khỏe cộng đồng".
WHO khuyến nghị cần tăng giá bán lẻ rượu bia ít nhất 10%
Tại hội thảo, Ths. Nguyễn Tuấn Lâm chuyên gia phòng chống tác hại thuốc lá văn phòng WHO tại Việt Nam cho biết, xu hướng sử dụng các sản phẩm có hại cho sức khỏe như thuốc lá, rượu bia và đồ uống có cồn đang tăng lên.
"Năm 2010, mỗi người Việt Nam tiêu thụ trung bình 6,6 lít cồn nguyên chất, năm 2019 tăng thành 9,3 lít. Tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới trưởng thành năm 2021 là 41,1%. Nếu không có các biện pháp can thiệp tỷ lệ này có thể tăng lên 43% vào năm 2030", ông Lâm nói.
WHO khuyến nghị cần tăng giá bán lẻ ít nhất 10%. Bộ Tài chính và Y tế cũng đề xuất lộ trình tăng giá bán rượu bia ít nhất 10% theo khuyến nghị của WHO, nhằm giảm tỷ lệ sử dụng và ngăn tác hại sức khỏe.
Cụ thể, với nhóm rượu bia, Bộ Tài chính đưa ra 2 phương án tăng thuế.
Phương án 1: Giá bán năm 2026 tăng 2-3% so 2025, các năm tiếp theo giá bán tăng 2-3%/năm so với năm trước để đảm bảo giá sản phẩm tăng tương ứng theo mức độ lạm phát và gia tăng thu nhập.
Phương án 2: Giá bán năm 2026 tăng 10% so 2025, các năm tiếp theo giá bán tăng 2-3%/năm so với năm trước để đảm bảo giá sản phẩm tăng tương ứng theo mức độ lạm phát và gia tăng thu nhập.
Đề xuất này được đưa vào dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), dự kiến tháng 10 lấy ý kiến Quốc hội và thông qua vào tháng 5/2025.
Xu hướng tiêu thụ rượu, bia thuốc lá tăng nhanh là một trong những yếu tố nguy cơ làm gia tăng các bệnh không lây nhiễm tại nước ta. Ngoài ra, tiêu thụ đồ uống có đường có thể liên quan đến 9,3% tỷ lệ mắc bệnh tim mạch được chẩn đoán. Người tiêu thụ đồ uống có đường thường xuyên có nguy cơ bị tăng huyết áp cao hơn 1,36 lần.
Từ thực tế này, các chuyên gia cho rằng cần tiếp tục tăng thuế để tăng giá bán lẻ rượu, bia, hạn chế tiếp cận mặt hàng này.
Đề xuất mức thuế tuyệt đối đến năm 2030 là 15.000 đồng/hộp thuốc lá
Bộ Tài chính đưa ra hai phương án tăng thuế đối với thuốc lá.
Phương án 1: Mức thuế tuyệt đối năm đầu thực hiện (2026) là 2.000 đồng/hộp, sau đó mỗi năm tăng thêm 2.000 đồng để đến năm 2030 đạt 10.000 đồng/hộp.
Phương án 2: Mức thuế tuyệt đối năm đầu thực hiện (2026) là 5.000 đồng/hộp, sau đó mỗi năm tăng thêm 1.000 đồng để đến năm 2030 đạt 10.000 đồng/hộp.
Chuyên gia đề xuất mức thuế tuyệt đối đến năm 2030 phải đạt 15.000 đồng/hộp thuốc lá, hướng đến giảm tỷ lệ người hút sản phẩm này.
Theo bác sĩ Nguyễn Tuấn Lâm, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), dù Việt Nam giảm được tỷ lệ hút thuốc thời gian qua, nhưng hiện có dấu hiệu gia tăng nếu không có can thiệp kịp thời.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, tăng thuế thuốc lá là cách để hạn chế tỷ lệ người hút nhưng thuế thuốc lá ở Việt Nam lại rất thấp. Giai đoạn từ năm 2010 đến 2020, dù Việt Nam đều tăng thuế (năm 2016 và 2019), nhưng giá thuốc lá hầu như tăng không đáng kể. Trong khi, thị trường sản phẩm thuốc lá quá đa dạng, nhiều loại thuốc rẻ tiền, khiến người mua có thể dễ dàng lựa chọn thay thế.
Theo ông Lâm, thuế và giá là giải pháp có chi phí thấp nhưng hiệu quả cao trong giảm tiêu dùng thuốc lá so với các giải pháp khác. Đây cũng là giải pháp dự phòng hữu hiệu đã được WHO và Ngân hàng Thế giới khuyến cáo các nước áp dụng. Tất nhiên, việc tăng thuế phải trên cơ sở cân đối hài hòa lợi ích của các chủ thể Nhà nước, người dân và doanh nghiệp, nhưng cần đặc biệt ưu tiên mục tiêu bảo vệ sức khỏe, phát triển bền vững của đất nước.
Để giảm tỷ lệ tiêu dùng theo đúng mục tiêu tại Chiến lược phòng chống tác hại thuốc lá, WHO đưa ra phương án, mức tăng thuế đối với thuốc lá bắt đầu từ 5.000 đồng/hộp và đến năm 2030 đạt 15.000 đồng/hộp. Theo tính toán, mức tăng này cũng làm ngân sách nhà nước thu thêm được khoảng 37 nghìn tỷ đồng.
Theo đại diện của WHO, việc tăng thuế thuốc lá không phải là nguyên nhân dẫn đến buôn lậu, điều này được chứng minh từ thực tế thời gian qua tại Việt Nam cũng như ở nhiều nước. Tăng thuế cũng không ảnh hưởng tới việc làm, ngược lại còn làm tăng việc làm ở các ngành khác.
Thực tế, tỷ lệ lao động trong ngành thuốc lá chỉ chiếm 0,4% lực lượng lao động. Thậm chí khi không dùng tiền chi cho mua thuốc lá, rượu bia, đồ uống có đường, thì người dân vẫn sẽ mua các sản phẩm khác, từ đó đóng góp chung vào nền kinh tế.
So sánh tác động của hai phương án, Bộ Tài chính nghiêng về phương án 2 bởi cho rằng phương án 2 tạo ra hiệu quả tức thời (ngay 2026) về sức khỏe cộng đồng hơn so với phương án 1 do giảm tiêu thụ nhanh hơn, sớm hơn và ở mức độ lớn hơn.
Thực hiện theo đề xuất này, thì tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ tăng từ 36% (năm 2022) lên 59,38%, tương ứng với tỷ lệ hút thuốc ở nam giới sẽ giảm từ 42,7% xuống còn 38,5% và số thu thuế tăng ừ 17,6 nghìn tỷ đồng lên 39,2 nghìn tỷ đồng.
Theo đại diện Bộ Y tế, thuế là giải pháp hữu hiệu nhất để đạt mục tiêu kép về giảm tiêu dùng, giảm bệnh tật và tử vong, đồng thời giúp tăng ngân sách nhà nước. Theo ước tính, nếu thuế thuốc lá tăng 10% thì sẽ làm giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá từ 5% - 8%.
Bộ Y tế đề nghị cơ quan soạn thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) nghiên cứu, bổ sung thuế tuyệt đối cùng với thuế theo tỷ lệ để chuyển sang phương pháp tính thuế hỗn hợp.
Tăng thuế theo lộ trình đều đặn để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập và dần hướng tới mức thuế tối ưu là chiếm 70-75% giá bán lẻ như khuyến cáo của WHO.
Các đề xuất này được đưa vào dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), dự kiến tháng 10 lấy ý kiến Quốc hội và thông qua vào tháng 5/2025.
