Đền Trấn Vũ - Nơi lưu giữ nhiều dấu ấn lịch sử văn hóa

 

 

Lễ hội đền Trấn Vũ, tổ dân phố số 5, P. Thạch Bàn, quận Long Biên, Hà Nội diễn ra từ ngày mùng 1 đến mùng 4 tháng 3 Âm lịch, với các nghi thức truyền thống của địa phương, đậm nét văn hóa và phong tục của người dân sinh sống ven sông Hồng. Ngoài phần lễ, còn có những trò chơi dân gian khá sôi động như: thả diều, đấu vật, ném còn, hất phết… tạo không khí vui tươi, phấn khởi cho nhân dân. Lễ hội truyền thống đền Trấn Vũ là nơi hội tụ văn hóa tiêu biểu cho vẻ đẹp trí tuệ, đạo đức, tâm hồn, niềm tự hào của nhân dân Hà Nội hướng về nguồn cội của dân tộc, đồng thời là nơi giáo dục truyền thống lịch sử cho các thế hệ tương lai. Theo tục truyền, Đức Thánh Trấn Vũ là linh hồn của Ngọc Hoàng Thượng đế hóa thân xuống trần tu đạo Phật để tái phục kiếp tiền sinh. Ngài có công diệt trừ tà ma, tu theo đạo Phật và đắc đạo… Việc tổ chức lễ dâng hương tưởng niệm ngày sinh của Đức Thánh Huyền Thiên Trấn Vũ thể hiện niềm tôn kính của các thế hệ con cháu đối với Đức Thánh đã có công giúp Thục An Dương Vương dựng nước và giữ nước. 

 

 

Năm nay, ngoài nghi lễ dâng hương, tế lễ thường niên, địa phương còn long trọng tổ chức “Lễ đón nhận quyết định của Chủ tịch UBND thành phố công nhận “Đạo sắc phong tại đền Trấn Vũ là tài liệu lưu trữ quý hiếm” (ngày 18/4/2018).

 

Làng Ngọc Trì, xã Thạch Bàn (tên gọi trước đây của phường Thạch Bàn) là một vùng đất cổ được hình thành từ rất sớm, có phong cảnh tươi đẹp, nằm bên dòng sông Hồng, ven đô thành Thăng Long. Nơi đây là địa điểm dừng chân của nhiều vị danh nhân trong lịch sử. 

 

Theo bia “Trần Vũ Điện bỉ ký” dựng năm Minh Mệnh nguyên niên (1820) ghi: “Khi Vua Lê Thánh Tông đem quân đánh Chiêm Thành, ông đã dừng chân, nghỉ tại xã Cự Linh, được thần Trấn Vũ ứng mộng. Đến khi thắng trận, vua sai lập đền thờ, cho tạc tượng gỗ cùng bài vị ghi “Hiển linh Trấn Vũ quán”. 

 

Đền Trấn Vũ cũng là nơi để các sĩ tử dừng chân, ôn luyện, ăn, nghỉ trước cửa Đền (gọi là Đường học) và vào bái lễ, cầu nguyện trước khi vào Kinh thành Thăng Long dự kỳ thi Hội, thi Đình. 

 

 

 

 

23 đạo sắc phong tại đền Trấn Vũ được làm bằng giấy dó và trang trí hình rồng, trên mỗi bản được ghi rõ bằng văn tự Hán Nôm có con dấu ấn triện của nhà vua. Các sắc phong này có niên đại Cảnh Hưng thứ 44 đến đời Nguyễn (từ năm 1740 đến năm 1940), mang nội dung công nhận có tính nhà nước, đồng thời thể hiện quyền lực của triều đình đối với các làng, xã.

 

Đây là tư liệu quý giá và trung thực về tên, tuổi, công lao của những nhân vật lịch sử; về quê quán, công trạng và xếp hạng (gia phong mỹ tục, sắc phong Tôn thần, Thượng đẳng thần…), biểu thị sự tôn vinh của vương triều và cộng đồng dân cư với vị thần đó. Đồng thời, các đạo sắc phong cũng là nguồn tư liệu quan trọng để nghiên cứu tín ngưỡng dân gian và cũng được coi là những cổ vật có giá trị do có tính độc bản. Trải qua các thời kỳ lịch sử, cho đến nay, nhân dân phường Thạch Bàn đã giữ gìn cơ bản nguyên vẹn sắc phong, góp phần bảo tồn những giá trị văn hóa, những hoạt động tín ngưỡng mang dấu ấn lịch sử quê hương. 

 

Theo ông Ngô Quang Khải - Trưởng ban Quản lý đền Trấn Vũ: “Nội dung của các đạo sắc đa phần ca tụng công lao của Đức Thánh Trấn Vũ và sự linh thiêng của di tích đền Trấn Vũ. Ngoài ra, nhà vua cũng ban chỉ dụ yêu cầu nhân dân phải hương khói phụng thờ đối với đức thánh Trấn Vũ. Trước đây, khi chưa phối hợp với UBND TP. Hà Nội, Sở Nội vụ và Trung tâm Lưu trữ Quốc gia, thì hàng năm, chúng tôi sẽ chọn một ngày nắng đẹp nhất của mùa thu, mắc màn giữa sân Đền để hong khô, chống ẩm cho đạo sắc, sau đó lại cất vào rương. Sau này, nhờ công nghệ hiện đại của Trung tâm Lưu trữ Quốc gia nên việc bảo quản đã nhẹ nhàng hơn nhiều. Bên cạnh đó, các thông tin về đạo sắc cũng được số hóa để mọi người dân dễ cập nhật. Quyết định của UBND TP. Hà Nội về việc công nhận 23 đạo sắc là cơ sở pháp lý để các sắc phong không bị xâm hại và được gìn giữ tốt hơn”.

 

 

 

Theo tục truyền, thần Huyền Thiên Trấn Vũ là một trong bốn vị thần trấn giữ bốn phương. Người dân nơi đây luôn coi bức tượng thần Huyền Thiên Trấn Vũ trong đền Trấn Vũ như một bảo vật, nhắc nhớ đến sự kiện quan trọng liên quan đến việc chống ngoại xâm, giữ gìn lãnh thổ của ông cha trong giai đoạn lịch sử đầy thăng trầm.

 

Giáo sư Trần Lâm Biền cho biết: "Pho tượng Huyền Thiên Trấn Vũ của đền Trấn Vũ, quận Long Biên là một pho tượng rất đẹp, mang nhiều yếu tố dân gian. Nó ra đời sớm hơn pho tượng ở đền Quán Thánh (Ba Đình, Hà Nội) cả 1 thế kỷ. Pho tượng này đứng đúng vị trí thần linh chống lũ, chống lụt cho nhân dân xây dựng cuộc sống hạnh phúc. Đó là một điểm rất đẹp cho văn hóa tín ngưỡng và trong truyền thống của dân tộc ta".

 

Trên bia “Trấn Vũ điện bia ký” lưu giữ trong Đền ghi rõ, ban đầu tượng thần được dựng bằng gỗ. Khi ấy, vua Lê Thánh Tông (1442-1497) đưa quân đi dẹp giặc Chiêm Thành đã dừng chân nghỉ tại xã Thạch Bàn (tên cũ là Cự Linh). Vua được thần báo mộng và phù trợ nên khi thắng lợi trở về đã ban sắc cho dân địa phương lập đền thờ Đức Thánh Trấn Vũ. Ngoài ra, vua còn ban tặng bài vị có 5 chữ “Hiển linh Trấn Vũ quán” và ban một số ruộng đất để làm hương hỏa. Bài vị cổ xưa đó hiện nay vẫn còn trong hậu cung, được thờ cùng với pho tượng thần. Đến năm 1747, tượng gỗ bị hư hại nên quan viên và nhân dân trong vùng góp công sức, tiền của đúc tượng bằng đồng. Nhưng khi chiêm bái thì vẫn chưa thấy xứng, nên năm 1788, dưới thời Tây Sơn, tượng đồng được đúc lại lần nữa. Năm 1802, tượng hoàn thành và giữ nguyên hình dạng đến ngày nay, là pho tượng đồng nguyên khối, an vị ở giữa hậu cung, cao khoảng 3,96m, nặng 4 tấn. Tháng 12/2015, người dân phường Thạch Bàn vinh dự khi pho tượng được công nhận là Bảo vật quốc gia.

 

 

 

 

Ngay sau lễ đón nhận quyết định “Đạo sắc phong là tư liệu lưu trữ quý hiếm”, Ban tổ chức lễ hội cũng phục dựng lại nghi lễ và trò chơi “kéo co ngồi” truyền thống của làng. “Kéo co ngồi” là một nghi thức văn hóa dân gian rất có giá trị, đồng thời, cũng là một nét sinh hoạt văn hóa độc đáo của người dân nơi đây.

 

Theo truyền thuyết, xưa kia làng Ngọc Trì gặp hạn hán, làng có 12 cái giếng, thì chỉ còn giếng thuộc xóm (mạn) Đìa còn nước. Trai mạn Đường, mạn Chợ xuống giếng mạn Đìa lấy nước, bị trai mạn Đìa ngăn không cho lấy. Thời đó, nước gánh bằng quang, làm từ dây song. Khi hai bên giằng co nhau, sợ nước đổ nên họ cùng ngồi xuống đất, ôm lấy cả thùng nước. Hạn hán qua đi, nhớ lại hoàn cảnh ấy, các cụ trong làng nghĩ ra trò kéo co ngồi, để trình diễn trong hội làng, với mong muốn cầu mưa thuận, gió hòa, mùa màng tốt tươi, cuộc sống ấm no.

 

Nghi lễ “kéo co ngồi” đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia, và được UNESCO vinh danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

 

Trước mùa lễ hội, dân làng Ngọc Trì đã tuyển chọn những "giai kéo co" để tham gia nghi thức này. “Giai kéo co” độ tuổi từ 18-35, là trai đinh, nhất thiết phải có gốc ở làng (ít nhất sống tại làng từ 5 đời). Trai làm rể của làng không được tham gia. Các đội tham gia kéo co được chia thành ba “mạn”, gồm mạn Đường, mạn Đìa và mạn Chợ. Đội “kéo co ngồi” chia làm ba đội của ba mạn, mỗi đội kéo có 15, 17 hoặc 19 người tùy từng năm và người chỉ huy mỗi đội kéo co gọi là Tổng cờ.

 

 

Đến ngày hội, các “mạn” dâng lễ vật lên Đức Thánh Huyền Thiên Trấn Vũ. Lễ vật gồm mâm xôi, thủ lợn, hoa quả. Cây song dùng để kéo co cũng được mang ra trình Thánh. Sau nghi lễ trình Đức Thánh, các đội truyền tay nhau cây song, cùng đi ra bãi đất trống đã được chọn sẵn để thực hiện nghi thức kéo co ngồi. Cột kéo co được chôn chắc dưới đất, lỗ luồn dây ở ngang đầu gối người lớn. Giai kéo co hai đội ngồi bệt xuống đất, chân co, chân duỗi, lấy gót chân làm điểm tựa để kéo. Trong tiếng trống hội rộn rã, tiếng hò reo cổ vũ của mọi người, nghi thức kéo co càng thêm hấp dẫn. Sau khi có hiệu lệnh, hai bên bắt đầu kéo, nếu phe mạn nào thắng thì được xem là năm đó người dân trong thôn làm ăn phát đạt, gặp nhiều may mắn. Có lẽ, vì niềm tin ấy, mà mỗi khi đến hội làng, nghi thức kéo co ngồi luôn được trông đợi nhất và cũng được các đội đầu tư nhiều nhất.

 

Ông Ngô Quang Khải tự hào nói: “Với pho tượng Huyền Thiên Trấn Vũ bảo vật quốc gia, nghi thức kéo co ngồi được công nhận là Di sản phi vật thể của nhân loại và giờ đây lại thêm 23 đạo sắc phong được công nhận là tài liệu lưu trữ quý hiếm, sẽ thêm niềm tự hào cho người dân Thạch Bàn. Với niềm vinh dự ấy, người dân sẽ ý thức hơn trong việc bảo tồn, gìn giữ những di sản văn hoá mà ông cha để lại”.