Mua bán người ở trong nước và mua bán nam giới có xu hướng tăng

Sáng nay 8/5, tại Nhà Quốc hội, dưới sự chủ trì của Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga, Ủy ban Tư pháp của Quốc hội tổ chức phiên giải trình về việc chấp hành pháp luật về phòng, chống mua bán người.

Tham dự phiên giải trình có các Phó Chủ nhiệm và các Ủy viên Thường trực, Ủy viên chuyên trách, Ủy viên Ủy ban Tư pháp của Quốc hội, đại diện Thường trực Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội, đại diện các Đoàn đại biểu Quốc hội một số tỉnh/thành phố.

Về phía các cơ quan chịu trách nhiệm giải trình có đại diện lãnh đạo Bộ Công an; Bộ Quốc phòng; Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội; Viện kiểm sát nhân dân tối cao; Tòa án nhân dân tối cao; Bộ Tư pháp; Bộ Thông tin và Truyền thông; Hội liên hiệp Phụ nữ Việt Nam; đại diện lãnh đạo Ủy ban nhân dân các tỉnh Lào Cai, Tây Ninh, Quảng Nam…và đại diện các cơ quan, tổ chức hữu quan.

Phát biểu khai mạc phiên giải trình, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga nêu rõ Luật Phòng, chống mua bán người được Quốc hội khóa XII thông qua, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/1/2012 đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng trong công tác phòng ngừa, phát hiện, xử lý tội phạm mua bán người. Sau hơn 10 năm thi hành, công tác phòng, chống mua bán người đã đạt những kết quả tích cực góp phần kiềm chế tội phạm và vi phạm pháp luật, góp phần bảo đảm trật tự an toàn xã hội và phát triển kinh tế - xã hội.

Tuy nhiên, thời gian gần đây, tội phạm mua bán người có chiều hướng gia tăng và diễn biến phức tạp, thủ đoạn phạm tội ngày càng tinh vi, đối tượng nạn nhân cũng mở rộng không chỉ còn là phụ nữ, trẻ em mà cả nam giới, trẻ sơ sinh, bào thai, nội tạng…Ngày càng có nhiều vụ mua bán người trong nước bị phát hiện gây bất an, lo lắng trong Nhân dân.

1.240 nạn nhân bị mua bán, nghi bị mua bán

Theo báo cáo của Bộ Công an trong kỳ báo cáo (2018-2022), cả nước phát hiện 440 vụ với 876 đối tượng vi phạm và 1.240 nạn nhân bị mua bán, nghi bị mua bán. Trong các vụ án liên quan mua bán người vừa qua có 744 nạn nhân là nữ, 275 nạn nhân nam, 841 nạn nhân trên 16 tuổi và 178 nạn nhân dưới 16 tuổi.

Về mục đích phạm tội, theo Bộ Công an, có 19 vụ liên quan bóc lột tình dục, 132 vụ cưỡng bức lao động, 4 vụ lấy bộ phận cơ thể nạn nhân, 239 vụ vì mục đích vô nhân đạo khác.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Mai Thị Phương Hoa nhấn mạnh, mua bán người ở trong nước và mua bán nam giới có xu hướng tăng lên. Cạnh đó, đã xuất hiện tình trạng mua bán thai nhi, mua bán nam giới để cưỡng bức lao động trên tàu cá.

Ở một số nơi nổi lên tình trạng mua bán trẻ sơ sinh “núp bóng” tinh vi các tổ chức mang danh thiện nguyện tự phát. Việt Nam không những là nơi xuất phát tội phạm nguồn mà còn là địa bàn trung chuyển mua bán người từ một số nước trong khu vực đi nước thứ ba.

“Tình hình vi phạm pháp luật và tội phạm mua bán người diễn ra phức tạp, ngày càng nghiêm trọng và có xu hướng gia tăng với tính chất, thủ đoạn ngày càng tinh vi, xảo quyệt, mang tính vô nhân đạo, có sự câu kết chặt chẽ giữa các đối tượng ở trong nước với nước ngoài, được thực hiện bởi các đối tượng chuyên nghiệp, có tiền án, tiền sự về tội phạm mua bán người”, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp nói.

Theo bà Hoa, đã xuất hiện nhiều đường dây phạm tội mua bán người với các thủ đoạn “việc nhẹ, lương cao”, tổ chức cho nạn nhân vượt biên để ép buộc làm việc bất hợp pháp trên nước bạn, muốn về nước phải trả một khoản tiền chuộc lớn. Các đối tượng phạm tội lợi dụng thủ tục đơn giản trong việc kết hôn với người nước ngoài, cho nhận con nuôi có yếu tố nước ngoài, du lịch, thăm thân... để tổ chức cho nạn nhân ra nước ngoài, sau đó thu giữ giấy tờ, bán sang tay nhiều chủ để cưỡng bức lao động, cưỡng bức mại dâm...

Ngoài ra, còn lợi dụng quy định về hiến ghép tạng, các đối tượng tìm gặp các nạn nhân khó khăn về kinh tế có nhu cầu bán nội tạng, thương lượng mua với giá rẻ, làm giả giấy tờ, sau đó bán cho người bệnh với giá cao.

Về nguyên nhân nhóm nghiên cứu của Ủy ban Tư pháp nhận định, bên cạnh các nguyên nhân khách quan thì còn một số nguyên nhân chủ quan như công tác quản lý nhà nước, xã hội trên một số lĩnh vực còn sơ hở; nguồn lực dành cho công tác hỗ trợ nạn nhân bị mua bán hiện nay còn thấp.

“Một số bộ, ngành, địa phương còn xem nhẹ công tác phòng chống mua bán người và hỗ trợ nạn nhân trở về; chưa thấy được nguy cơ và hậu quả do tội phạm mua bán người gây ra”, theo bà Hoa.

Còn 56 bị can phạm tội mua bán người bỏ trốn phải truy nã

Trong kỳ báo cáo, cơ quan điều tra các cấp thuộc Bộ Công an đã tiến hành khởi tố 386 vụ/808 bị can. Cơ quan có thẩm quyền thuộc Bộ Quốc phòng đã tiến hành khởi tố sau đó chuyển sang cơ quan điều tra có thẩm quyền 54 vụ/68 đối tượng. Trong đó, các cơ quan đã kết thúc điều tra, chuyển viện kiểm sát cùng cấp để truy tố 339 vụ/693 bị can.

“Công tác điều tra của cơ quan điều tra các cấp cơ bản bảo đảm chấp hành đúng pháp luật hình sự và tố tụng hình sự”, bà Hoa cho hay. Tuy nhiên, theo Thường trực Ủy ban Tư pháp, số lượng các vụ phạm tội mua bán người được phát hiện, điều tra, xử lý còn ít so với tình hình thực tế.

Thậm chí, số lượng các vụ án án bị khởi tố về các tội mua bán người ít hơn so với giai đoạn trước. Giai đoạn từ 2012 - 2020, trung bình khởi tố 162 vụ/1 năm; giai đoạn từ năm 2018 - 2022, trung bình khởi tố 77,2 vụ/1 năm. Thêm nữa, các vụ án mua bán người được phát hiện chủ yếu qua đơn thư tố giác của người bị hại hoặc gia đình nạn nhân. Chất lượng điều tra còn có mặt hạn chế, vẫn còn 56 bị can phạm tội mua bán người bỏ trốn phải truy nã.

“Có những vụ án xảy ra trong thời gian dài, phạm tội có tổ chức, nhiều đối tượng cấu kết cùng thực hiện tội phạm với nhiều nạn nhân bị mua bán trong đó có nhiều người dưới 16 tuổi nhưng không được kịp thời phát hiện”, bà Hoa cho hay.

Trong kỳ báo cáo, các cơ quan có thẩm quyền đã tiến hành giải cứu và phối hợp giải cứu cho 352 nạn nhân; tiếp nhận, xác minh nạn nhân từ nước ngoài trở về 545 nạn nhân; có 288 người được cấp giấy xác nhận nạn nhân; 86 nạn nhân được công an chuyển giao cho địa phương. 

Nhận định công tác giải cứu, tiếp nhận nạn nhân có sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng của Việt Nam và với các cơ quan chức năng của nước sở tại, nhưng theo bà Hoa, vẫn còn một số lượng lớn nạn nhân chưa được giải cứu.

Qua tổng hợp báo cáo của các bộ, ngành có liên quan, Thường trực Ủy ban Tư pháp thấy một số kiến nghị lớn.

Trong đó, đề nghị Quốc hội xem xét, bổ sung vào chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024 dự án Luật Phòng, chống mua bán người (sửa đổi); chú trọng hơn nữa công tác giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về phòng, chống mua bán người.

Chính phủ cần có giải pháp hiệu quả hơn nữa đối với chính sách khuyến khích, tạo công ăn việc làm thu hút lao động tại địa phương và trong phạm vi cả nước để hạn chế tình trạng người dân đi lao động trái phép ra nước ngoài.

Thường trực Ủy ban Tư pháp cũng nhấn mạnh kiến nghị Bộ Công an, Bộ Quốc phòng và các bộ, ngành hữu quan thường xuyên mở các đợt cao điểm tấn công trấn áp tội phạm mua bán người trên các tuyến, địa bàn trọng điểm, các tỉnh biên giới; Cần tích cực tiến hành giải cứu số nạn nhân bị mua bán và nghi bị mua bán mà chưa được giải cứu; đồng thời, tích cực tổ chức truy tìm và bắt 56 đối tượng đang trốn truy nã về tội mua bán người, theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Mai Thị Phương Hoa.

Trước đó, để phục vụ cho phiên giải trình, Ủy ban Tư pháp đã yêu cầu các cơ quan có trách nhiệm giải trình chính là Bộ Công an; Bộ Quốc phòng; Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội cùng các bộ ngành, cơ quan hữu quan có báo cáo. Ủy ban Tư pháp cũng đã tổ chức 03 Đoàn khảo sát về việc chấp hành pháp luật về phòng, chống mua bán người tại 09 địa phương, chủ yếu tập trung vào các tỉnh biên giới phía Bắc, biên giới Tây Nam và miền Trung.