Từ xa, chúng tôi đã cảm nhận mùi hương: Bánh đang nướng, hương gừng, hương đường đang thắng… thơm ngát quấn quýt khắp đường làng ngõ xóm.
Vâng, đó chính là làng Quang Châu (xã Hòa Châu), một làng quê ở cửa ngõ phía Nam TP. Đà Nẵng, nằm gần sát Quốc lộ IA. Xã Hòa Châu nổi tiếng cả nước bởi nơi có đình làng Thần Nông, có lễ hội Mục đồng cùng với không gian cổ kính mà ít có nơi nào có thể so sánh được.
Đi dọc con đường dẫn vào thôn Quang Châu, chúng tôi không khó để cảm nhận được không khí rộn ràng, vương vấn sắc xuân của làng nghề làm bánh khô mè, khô nổ lớn nhất khu vực Quảng Nam- Đà Nẵng.
Các bậc cao niên nơi đây cho hay, làng nghề làm bánh khô mè từ lâu đã nổi tiếng đã hơn 100 tuổi. Những ngày cận Tết cổ truyền, gian bếp của gần mươi hộ nơi đây lại đỏ lửa hoạt động hết công suất để cho ra lò những chiếc bánh thơm ngon phục vụ thị trường Tết.
Cũng nhờ nghề truyền thống này mà người dân địa phương có thêm việc làm với thu nhập ổn định, đồng thời thu hút nhiều khách du lịch đến đây tham quan, trải nghiệm, check in, chuyện trò… với những người làm bánh.
Chúng tôi rất ấn tượng khi đến tham quan lò bánh của của gia đình ông Trần Xử (67 tuổi) - người gắn bó với nghề làm bánh khô mè được 40 năm đang thuê hơn 10 nhân công đang hối hả hoàn thành các đơn đặt hàng.
Nhìn khung cảnh, đủ thấy không khí rất nhộn nhịp, nồng ấm bên các bếp lửa hồng vào những ngày giáp Tết.
Vừa xếp bánh vào bao bì, ông Xử cho hay, hằng năm, từ ngày 15/11 Âm lịch, lò bánh của ông cùng các lò bánh khác trong thôn đã bắt đầu rộn ràng đỏ lửa liên tục để sản xuất bánh phục vụ Tết.
Mỗi ngày lò bánh của gia đình ông sản xuất bình quân khoảng 150 hộp (gói) bánh tương đương với 7.000-7.500 đồng chiếc bánh để kịp cung ứng ra thị trường Tết.
Khi được hỏi về các công đoạn làm bánh khô mè, bà Nguyễn Thị Nghĩ (63 tuổi) vợ ông Trần Xử và cũng là người làm bánh lâu năm của thôn Quang Châu cho hay, muốn làm ra bánh khô mè thơm ngon, đạt yêu cầu về chất lượng thì phải sử dụng nguyên liệu 100% là gạo 13/2 (hay còn gọi là xuyệt), chỉ có loại gạo này mới làm cho bánh nở xốp.
Nếu trộn lẫn những loại gạo khác sẽ làm chiếc bánh khô mè dễ bị bể, không được giòn và xốp. Đặc biệt, đường thắng phải vừa tới và dùng đường cát trắng của Quảng Ngãi, mè Thanh Hóa”.
Trong gian bếp, lửa hừng hực đỏ vào những ngày giáp Tết, hơi nóng trong lò bốc lên nhưng những người phụ nữ cao tuổi vẫn chuyện trò vui vẻ trong khi đôi tay vẫn thoăn thoắt để kịp thời cho ra những mẻ bánh khô mè thơm ngon phục vụ thị trường Tết đang đến rất gần.
Cũng theo bà Nghĩ, gạo xuyệt sau khi máy xay ra thì phải rây thật mịn rồi cho vào bột gạo xuyệt một ít nước để bột dính lại. Sau đó rây gạo vào khuôn có các ô vuông sẵn đều nhau, dưới cùng lót một lớp vải thô rồi đưa khuôn hấp cách thủy trên bếp lò.
Tiếp đó là công đoạn nướng trên lửa than, nhúng (tắm) nước đường đã thắng với gừng, ủ với mè rang, trãi bánh để nguội và đóng gói.
“Để làm bánh khô ngon, công đoạn thắng đường là một bí quyết để bánh khi ăn, bẻ ra thấy có tơ. Ngày trước người ta dùng đường bát để thắng, bây giờ người tiêu dùng thích màu trắng của bánh, nên dùng đường cát Quảng Ngãi.
Để cho thơm, có lúc thêm gừng tươi vào đường khi thắng. Bánh khô trần, nếu để lâu, phải nướng lại, sau đó dùng đũa gắp bánh nhúng (tắm) xuống dung dịch đường đã thắng tới, tiếp đó đưa bánh vào nổ hoặc mè rang, sau đó hong khô và cất vào thùng, họp.
Bánh khô mè đạt tiêu chuẩn khi ăn bánh có màu sắc tự nhiên, đẹp, bánh, khô ráo, khi bẻ ra, có những sợi tơ đường, phần ruột (bánh trần) phải có độ xốp nhất định, bánh thơm đặc trưng…”, bà Nghĩ cho hay.
Không chỉ các lò làm bánh, đây cũng là dịp để người dân có thêm việc làm mùa vụ, tăng thu nhập. Bà Nguyễn Thị May (75 tuổi, công nhân tại lò bánh khô mè bà Nghĩ) cho hay, ngày thường thì chúng tôi làm lai rai nhưng cao điểm là “mùa Tết” như hôm nay làm không hết việc, những người phụ nữ cao tuổi chúng tôi tranh thủ làm để có thêm chút thu nhập dịp Tết với tiền công 300.000-400.000 đồng/ngày công.
Bà Nghĩ cho hay, hiện nay, giá bánh khô mè loại nhỏ có giá 40.000 đồng/hộp, loại lớn có giá 70.000 đồng/hộp (50 chiếc bánh), thường được mọi người mua về thờ cúng, chưng trên bàn thờ ngày Tết. Đối với du khách mua bánh về làm quà sẽ dùng loại được bọc bằng giấy với giá 60.000 đồng/gói.
Hiện nay, làng nghề bánh khô mè Quang Châu tuy không còn đông đúc như những năm về trước nhưng cho đến nay, những người dân nơi đây vẫn đau đáu giữ nghề thủ công của ông cha để lại để ra lò những chiếc bánh với hương vị ngọt thơm đặc trưng thấm đậm hương vị phù sa của đất, của nước, của nắng gió, của củi lửa hòa quyện cùng sự tần tảo, chịu thương chịu khó dân dã của người dân quê hương Quang Châu.
Bà Lý Thị Lưỡng (70 tuổi, trú thôn Quang Châu) đến lò bà Nghĩ mua bánh khô mè và cho chúng tôi hay, do bánh khô mè bà Nghĩ thơm ngon nên các con cháu tôi và bạn bè, người thân ở Đà Nẵng rất thích nên năm nào tôi cũng đến đây mua. Năm ni tôi mua 700 bánh (14 gói) với số tiền 1,3 triệu để cúng ông bà và biếu tặng.
“Khi xưa, khi xuân đến Tết về, người dân xứ Quảng làm các loại bánh truyền thống để dâng cúng tổ tiên ông bà. Song, làm bánh khô mè với nhiều công đoạn khá vất vả và kỳ công cho nên hiện nay, nhiều người mua bánh ở các lò hoặc mua ở các quầy hàng cho tiện trong thời đại 4.0.
Vì thế, không gian “nhà nhà, người người” làm bánh khô mè ấy đã mất dần trong sự lãng quên của người đời. Song bù lại, các lò bánh thủ công này là nơi giữ gìn nghề truyền thống của ông cha để lại mà ngày nay có nguy cơ mai một.
Hòa Vang
