Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Doãn Mậu Diệp
* Mở rộng diện bao phủ BHXH là vấn đề đặc biệt quan trọng trong giai đoạn hiện nay, Thứ trưởng có thể cho biết rõ hơn về việc mở rộng diện bao phủ BHXH?
* Chúng ta cũng biết Nghị quyết 15-NQ/TW của BCH Trung ương đặt mục tiêu năm 2020 sẽ có 50% những người tham gia lực lượng lao động tham gia BHXH. Hiện nay cả nước có khoảng 13 triệu người đang tham gia BHXH và khoảng 200.000 người tham gia BHXH tự nguyện. Năm 2020 dự báo lực lượng lao động là 60 triệu, nếu đặt mục tiêu là 50% tham gia BHXH, cho dù là bắt buộc hay tự nguyện thì con số này đạt tới 30 triệu người, từ 13 triệu lên tới 30 triệu là một khoảng cách lớn. ASXH bao giờ cũng là mối quan tâm hàng đầu của các quốc gia, BHXH là một trong những trụ cột chính của ASXH, mở rộng đối tượng tham gia BHXH không phải vấn đề bây giờ mới đặt ra mà câu chuyện này được bàn nhiều năm nay, từ khi trình TW ban hành NQ 15, những năm vừa rồi mức độ gia tăng về số lượng người tham gia BHXH không được nhiều, tỉ lệ không cao, vì thế cũng phải tính đến các giải pháp, các chính sách căn cơ hơn để đạt được mục tiêu đó.
* Vậy đâu là những kinh nghiệm để mở rộng diện bao phủ BHXH, thưa Thứ trưởng?
*Theo kinh nghiệm của các chuyên gia quốc tế, có 5 phương án khác nhau để có thể điều chỉnh, mở rộng diện bao phủ BHXH. Trong đó có những phương án như có thể tăng tuổi nghỉ hưu, có thể kết hợp tăng tuổi nghỉ hưu với điều chỉnh mức độ tích lũy, cải tiến các tham số khác... Bên cạnh đó các chuyên gia trong nước, giới chủ... cũng đưa ra nhiều phương án, giải pháp. Tuy nhiên, để đánh giá phương án nào phù hợp cho Việt Nam thì có lẽ chúng ta còn phải bàn nhiều để lựa chọn ra một phương án phù hợp nhất với điều kiện Việt Nam.
*Một trong những phương án mở rộng diện bao phủ BHXH là tăng tuổi nghỉ hưu, Thứ trưởng có thể nói rõ hơn về điều này?
- Tôi phải khẳng định việc đề nghị tăng tuổi nghỉ hưu là nhằm đảm bảo tính cân đối, ổn định, bền vững của quỹ BHXH. Mức đóng của chúng ta cao nhưng mức hưởng của chúng ta cũng rất cao. Các chuyên gia quốc tế cũng cho rằng chúng ta đang rất hào phóng cho mức hưởng, bởi với mức đóng hiện nay, một tháng là 22% tiền lương, 30 năm đóng thì bằng 66 tháng tiền lương, hưởng 75% thì đủ trả cho 88 tháng, cho dù anh có đầu tư, tăng trưởng gì đó thì cũng không quá 120 tháng, như vậy tính ra tương đương với 10 năm. Các chuyên gia cũng tính toán trung bình tuổi thọ của NLĐ sau khi nghỉ hưu là 21 năm, như vậy tiền lương hưu đóng vào chỉ đủ cho 10 năm, còn 11 năm nữa ai sẽ chịu? Nếu ngân sách nhà nước còn khó khăn thì đương nhiên quỹ BHXH phải chi trả, và nếu lấy từ quỹ BHXH thì sẽ mất cân đối và không thể đảm bảo được. Cái quan trọng nhất là tính bền vững của quỹ, bên cạnh đó các chuyên gia cũng nói với tôi là cái quan trọng là tương lai của đất nước, khi mà NLĐ ngày càng già, số người đóng cho người hưởng sẽ ngày càng mất cân đối, trong khi tỉ lệ già hóa dân số ở Việt Nam là nhanh nhất thế giới, nếu chúng ta không tính trước thì sẽ rất khó trong tương lai.
Ảnh minh họa
*Thưa Thứ trưởng, bên cạnh những đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trong khu vực phi chính thức sẽ được thực hiện như thế nào?
*Trong Luật BHXH có quy định hai chế độ BHXH, thứ nhất là BHXH bắt buộc đối với khu vực có quan hệ lao động. Trong Luật BHXH 2014 có quy định lao động có hợp đồng lao động từ 1 tháng trở lên cũng phải tham gia BHXH, chúng ta cũng biết Việt Nam hiện nay có khoảng 60% lực lượng lao động ở khu vực phi kết cấu, khu vực không có quan hệ lao động, chính vì vậy Luật BHXH 2014 cũng đã thiết kế các chính sách để khuyến khích NLĐ tham gia BHXH tự nguyện. Nhưng thời gian vừa qua, các chính sách hỗ trợ, khuyến khích NLĐ tham gia BHXH tự nguyện cũng vẫn chưa được xây dựng và ban hành đầy đủ. Các chính sách để hỗ trợ NLĐ khi hết thời gian hợp đồng lao động, tham gia BHXH bắt buộc tiếp tục tham gia BHXH tự nguyện vẫn chưa có. Vì thế, trong thời gian tới cũng sẽ thiết kế các chính sách để làm sao khuyến khích được NLĐ trong khu vực phi kết cấu, những người không có quan hệ lao động có thể tham gia BHXH tự nguyện, khuyến khích những người có thể linh hoạt chuyển từ BHXH bắt buộc khi họ không còn hợp đồng lao động sang BHXH tự nguyện. Và như vậy tôi cho rằng chúng ta có thể hi vọng sẽ đạt được mục tiêu trong thời gian tới.
* Thực tế vẫn có nhiều doanh nghiệp nợ đóng, trốn đóng thưa Thứ trưởng?
* Đúng là vẫn còn tình trạng trốn đóng, nợ đóng, đóng không đủ cho NLĐ, cả về mức đóng, số lượng lao động mà DN đang sử dụng. Chúng ta vẫn biết tình trạng trốn đóng, nợ đóng cũng diễn ra từ nhiều năm nay, và BHXH Việt Nam cũng đã nỗ lực để giảm thiểu tình trạng này. Một trong những nỗ lực đó là tăng cường tuyên truyền phổ biến, thứ hai là tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra để đảm bảo các doanh nghiệp có thể đóng đúng, đóng đủ, đóng hết cho NLĐ. Tôi có thể nói rõ hơn, lực lượng thanh tra của Bộ LĐ-TB&XH, thanh tra của các Sở LĐ-TB&XH trên cả nước chưa đến 500 người, mà phủ một diện hoạt động rất rộng, nên nếu chỉ tập trung chỉ dành cho công tác thanh tra về thu, đóng BHXH thì cũng đã không đủ. Vì thế, Luật BHXH 2014 đã cho phép BHXH Việt Nam thành lập và thực hiện nhiệm vụ thanh tra thu BHXH, và hiện nay BHXH Việt Nam đã có khoảng 2000 người sẽ thực hiện chức năng thanh tra. Và với chức năng thanh tra thu BHXH, đây sẽ là cơ quan biết rõ nhất đại lý doanh nghiệp nào còn nợ đóng, doanh nghiệp nào còn trốn đóng. Với lực lượng thanh tra mạnh, làm việc một cách nghiêm túc, đầy đủ, bên cạnh các giải pháp tăng cường tuyên truyền, phổ biến, tôi tin rằng trong thời gian tới số lượng lao động các doanh nghiệp nợ đóng, trốn đóng, tránh đóng, không đóng cho NLĐ sẽ được giảm thiểu. Bằng chứng là báo cáo năm nay của BHXH Việt Nam cũng cho thấy số tiền nợ đóng BHXH thấp hơn năm trước khi có lực lượng thanh tra vào cuộc.
* Có ý kiến cho rằng mức đóng BHXH cao nên dẫn đến tình trạng trốn đóng tại một số doanh nghiệp, Thứ trưởng có thể nói rõ hơn về điều này?
* Tại một số nước trên thế giới có mức đóng 25% tiền lương cho quỹ hưu trí và tử tuất, còn Việt Nam hiện nay là 22% cho phía NLĐ và chủ sử dụng lao động. Như vậy, so với các nước là chúng ta thấp hơn họ. Thứ hai là mức hưởng chúng ta có thể hưởng tới 75%, nhưng các nước khác tối đa 45%. Chính vì vậy nói mức đóng cao là không hẳn cao so với các nước khác, và nếu nói mức hưởng thấp nhưng quả thực chúng ta cao hơn nhiều. Bây giờ nếu muốn giảm mức đóng, không giảm mức hưởng thì quả là khó cân đối. Tất nhiên, trong các đề án về cải cách chính sách tiền lương, BHXH, người có công... tất cả các phương án sẽ được tính toán lại để trình BCH Trung Ương.
Cũng có ý kiến cho rằng có nên giảm mức đóng và giảm mức hưởng, về vấn đề này tôi cho rằng đóng nhiều hay đóng ít đều ảnh hưởng đến quyền lợi của NLĐ sau này, doanh nghiệp có đóng cao, NLĐ có đóng cao thì quyền lợi sau này của NLĐ sẽ được hưởng cao. Giờ giảm mức hưởng, chúng ta phải có những nghiên cứu, phỏng vấn những người đã về hưu hiện nay xem với đồng tiền lương hưu có đảm bảo mức sống hiện nay cho họ không. Thực tế năm nào cũng có khảo sát đánh giá đời sống của một bộ phận người hưởng lương hưu, người hưởng trợ cấp xã hội còn thấp, không đảm bảo mức sống tối thiểu và cần phải cải thiện, Năm nào cũng vậy, dù chúng ta không nâng mức lương tối thiểu, không nâng mức lương cơ sở thì lương hưu năm nào cũng điều chỉnh. Và như thế, nếu tiếp tục giảm mức đóng, giảm mức hưởng thì khó khăn rất nhiều cho đời sống người nghỉ hưu sau này.
*Xin cảm ơn Thứ trưởng!