“Ta sẽ làm nước chảy”
Nếu ai theo dõi cả cuộc đời của thầy Văn Như Cương sẽ thấy thầy Cương đề ra mục đích sống đẹp từ ngày còn rất trẻ. Năm 1957, 20 tuổi, là sinh viên Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, thầy đã xác định rõ điều này. Thầy là sinh viên Toán nhưng thích nhiều môn học xã hội và làm thơ. Bài thơ “Mây và nước” đã ghi nhận điều thầy thầm hứa với mình là sống đẹp: “Trên trời mây bay/Dưới sông nước chảy/ - Hỡi mây, bay về đâu?/- Về nơi gió không thổi/- Hỡi nước, chảy về đâu?/ - Về đại dương ngày đêm sóng gầm dữ dội/ Ta không làm mây bay/Ta sẽ làm nước chảy!”.
Chọn cách sống trong “sóng gầm dữ dội” phải là người mạnh mẽ, tự tin, đàng hoàng, thẳng thắn, trung thực, nghiêm túc… Đấy là những phẩm chất cơ bản của một người muốn sống đẹp. Thầy Văn Như Cương đã xác định sống đẹp ngay từ khi còn trên giảng đường nên thầy nghiêm túc thực hiện mục đích này, dẫu nhiều khi thiệt thòi.
Để chứng minh điều này, có thể kể ra một số ví dụ: Là một nhà giáo nổi tiếng, có nhiều đóng góp giá trị cho ngành giáo dục Việt Nam, nhưng thầy không có danh hiệu Nhà giáo nhân dân, Nhà giáo ưu tú. Hay cả cuộc đời đi dạy (trước khi mở Trường Dân lập Lương Thế Vinh), thầy Cương không có chức tước gì, dù là người có học hàm, học vị, có uy tín, có năng khiếu quản lý.
Là người phản biện tích cực và có tính xây dựng
Những người sống đẹp không bao giờ nghĩ về chức quyền, không bao giờ im lặng trước những điều sai trái. Thầy Văn Như Cương đã chứng minh điều này suốt cuộc đời nhà giáo của mình. Hầu như tất các các chủ trương quan trọng trong ngành giáo dục đều được thầy Cương phản biện, chỉ ra cái hay, cái dở của chúng. Chỉ ra cái hay thì tốt rồi, sẽ được Bộ Giáo dục và Đào tạo có thiện cảm. Còn chỉ ra cái dở? Là ông chủ của một trường dân lập mà lại “cả gan” chỉ ra cái dở, cái kém của ngành giáo dục, không sợ bị trù dập sao?! Thầy Cương không sợ vì mục đích của thầy trong sáng, thầy muốn ngành giáo dục có những chủ trương, chính sách đúng đắn, tạo nên chất lượng giáo dục.
Thầy Cương không chỉ phản biện các chính sách, mà còn “phản biện” một số thói quen không hay của các quan chức ngành giáo dục. Một lần, trợ lý Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đến gặp thầy Cương đặt vấn đề là Bộ trưởng sẽ đến thăm Trường Lương Thế Vinh. Thầy Cương đồng ý ngay, nhưng khi anh trợ lý đó đặt vấn đề là khi Bộ trưởng đến sẽ có học sinh đứng hai bên vẫy cờ, hoa chào mừng. Thầy Cương nói ngay: “Bộ trưởng đến thăm là vinh dự cho trường chúng tôi. Bộ trưởng có thể gặp bất kỳ ai, dự giờ bất kỳ lúc nào, nhưng sẽ không có màn học sinh vẫy cờ hoa chào mừng. Việc chính của học sinh là nghe giảng chứ không phải vẫy cờ, hoa chào mừng một ai đó, kể cả Bộ trưởng”. Nghe thấy thế, anh trợ lý “choáng” và chuyến thăm Trường Lương Thế Vinh của Bộ trưởng cũng không diễn ra. Không biết ai là người thiệt thòi trong chuyện này, nhưng thầy Cương đã có một hành động đẹp.
Luôn luôn trăn trở và đi tiên phong
Năm 1974, Việt Nam bắt đầu tham dự thi Toán quốc tế và đạt được kết quả tốt. Từ thời điểm này, rất nhiều người Việt Nam quan tâm đến việc thi Toán quốc tế. Trong “làng” Toán Việt Nam có rất nhiều người giỏi, nhiều tên tuổi nổi bật nhưng ít ai nghĩ tới chuyện tham gia ra đề cho cuộc thi này. Lý do thì có nhiều nhưng ai cũng biết ra đề thi Toán cho một kỳ thi trên toàn thế giới là điều không hề đơn giản. Có bao nhiêu nhà toán học xuất sắc của các nước phát triển trên thế giới làm việc này.
Tuy biết rõ như vậy, nhưng thầy Văn Như Cương vẫn quyết định tham gia để thử sức mình. Và thật không ngờ, Ban tổ chức thi Toán quốc tế đã chọn một đề thi của thầy Văn Như Cương. Đó là một đề thi Toán trong lĩnh vực hình học. Ban tổ chức khen đây là một đề thi Toán thuộc loại hay và đẹp. Thầy Văn Như Cương là người đầu tiên và cho đến thời điểm này vẫn là người Việt Nam duy nhất có đề được dùng trong thi Toán quốc tế.
Ngay từ những năm tám mươi của thế kỷ trước mà đã xin mở trường dân lập thì đúng là táo tạo. Suy nghĩ táo bạo này của thầy Cương đã thổi một luồng gió mới vào nền giáo dục Việt Nam, làm lợi cho ngân sách hàng ngàn tỷ đồng.
Khoảnh khắc đẹp trong cuộc đời người thầy Văn Như Cương. Ảnh: KT
Nghiêm khắc - Bao dung: Hai phẩm chất quan trọng của sống đẹp
Trong sự nghiệp làm thầy hơn nửa thế kỷ của mình, thầy Cương có nhiều phẩm chất tốt để tạo nên thành công, trong đó có hai phẩm chất nổi bật là nghiêm khắc và bao dung.
Nghiêm khắc trong giáo dục để tạo nên những con người “vừa hồng, vừa chuyên”, nghĩa là vừa có tài, vừa có đức. Bao dung là sự kết hợp giữa tính nguyên tắc, tình yêu thương và sự tin tưởng. Có lòng bao dung, người thầy sẽ tha thứ cho những lỗi lầm của học sinh và tin rằng, học sinh sẽ sửa lỗi và sẽ tiến bộ.
Thầy Cương đề ra mục đích sống đẹp ngay từ khi còn trẻ, thầy cố gắng thực hiện nó trong suốt cuộc đời của mình. Sống đẹp trong hoàn cảnh kinh tế - xã hội hiện nay (giai đoạn được xem là kinh tế thị trường hoang dã) là điều không hề dễ dàng. Nước ta không chấp nhận đa nguyên chính trị nhưng không ai cấm được đa nguyên ý kiến. Vì vậy lời nói, việc làm của thầy Cương không phải khi nào cũng được tất cả mọi người ủng hộ. Việc có người phê phán, chỉ trích, không đồng tình với thầy Cương là chuyện bình thường. Người sống đẹp là người dám đương đầu với người phê phán mình, tìm thấy ở đó những gì hợp lý và những gì chưa hợp lý.
Thầy Văn Như Cương đã làm như vậy và thanh thản ra đi.
Hồ Trọng Đàm (GĐ&TE)
