Nếp dùng hoa gói, đựng vào đĩa để thắp hương trên ban thờ gia tiên dường như đã in sâu trong tiềm thức người Hà Nội cũng như nhiều vùng quê Bắc bộ.
Đó là vào các buổi sớm tinh mơ, nhất là những dịp lễ, tết hay ngày rằm, mùng một, trên mỗi nẻo đường, góc phố Hàng Mã, Hàng Khoai, Hàng Lược, cổng chợ Đồng Xuân, chợ Hôm, chợ Hàng Da… của Thủ đô thấp thoáng cụ già với gánh hàng hoa đủ sắc màu thơm phức. Xung quanh gánh hoa là các bà, các mẹ xúm lại để mua hoa về thắp hương.
Những bàn tay nhanh thoăn thoắt nhẹ nhàng của người bán hoa cúng nhón nhặt từng bông hoa các loại: Ngọc lan, hoàng lan, hồng, quế, cúc vạn thọ, ngâu, cúc bạch nhật, cúc chi chi, hoa móng rồng... rồi thoăn thoắt gói trong tấm lá dong xanh ngát một cách khéo léo.
Gói hoa vuông vắn được buộc hình chữ thập bằng sợi lạt nhỏ kéo dài để có dây xách, vừa kín vừa chắc mà hoa không bị dập nát.
Ngày tết, nằm trọn vẹn trong lá dong khum khum trên đĩa, hoa gói được dâng cúng hay bày biện ở một góc nào đó toát lên vẻ nền nã, trang nghiêm. Không có mút xốp ẩm, lọ nước, ấy vậy mà hoa vẫn tươi được dăm ba ngày. Hết tết là hoa vừa héo, vẫn thoảng mùi lá khô, nhụy khô mà không tàn lụi, rơi.
Hoa được đem cúng lễ đều là những loài hoa rất giản dị, đủ sắc màu và có hương thơm từ dịu nhẹ đến nồng nàn. Hương thơm của những loài hoa cũng khác nhau, ngọc lan thơm nồng, đại thơm phức, huệ thơm thoảng, ngâu thơm ngọt, thiên ngân thơm ngát...
Tất cả mùi hương hòa quyện vào nhau tạo nên sự thanh tao trong không gian trầm mặc của khói hương, khiến mỗi người đều có cảm giác như lạc giữa muôn rừng hoa ngát hương. Đặc biệt, hoa đĩa là những bông hoa được cắt cành, hái nụ nhưng vẫn tươi rất lâu, mùi hương thoang thoảng đưa mãi vào không gian.
Buổi sáng mùa đông khi ánh ban mai đã ngập tràn trên phố, mùi hương hoa bưởi trái mùa tỏa hương thơm ngát, tại ngã tư phố Hàng Giấy (gần chợ Đồng Xuân, Hà Nội) là hàng hoa đĩa của bà Nguyễn Thị Hồng với đủ loại hoa sắc màu rực rỡ nhưng mùi hương thơm nhất vẫn là mẹt hoa bưởi trái mùa trắng tinh khôi, thơm nức.
Ngắm nghía đĩa hoa vừa làm xong cho khách với vẻ hài lòng, nở nụ cười tươi, bà Hồng cho biết, nhà bà ở Hoài Đức (Hà Nội). Bà theo nghề gia truyền từ cụ nội, bà nội, ở Bắc Ninh. Từ lúc mới lên 7 - 8 tuổi, bà đã theo bà nội đi hái hoa, được tiếp xúc với những bông hoa sắc màu có hương thơm nồng nàn nên thấy thích. Theo nghề đã hơn 30 năm, chưa bao giờ bà có ý nghĩ chuyển nghề khác.
Với gánh hàng hoa, bà Hồng rong ruổi mọi ngõ ngách, con phố của Thủ đô. 5 năm nay, ngày nào bà cũng ngồi ở góc phố Hàng Giấy, cần mẫn bày biện, chăm chút từng đĩa hoa truyền thống.
Đồ hàng của bà rất giản đơn, chỉ có vài túi đựng hoa, một chiếc thùng xốp kê cao để xếp hoa cho đẹp, bên cạnh là những bông hoa riêng lẻ đủ sắc màu luôn được chuẩn bị sẵn chờ được xếp vào đĩa khi có khách mua.
“Ngày xưa các cụ chỉ gói hoa vào lá dong nhưng giờ chuyển sang khay, đĩa mẹt nhỏ để tiện thắp hương. Tuy nhiên, các cụ cao tuổi quanh phố cổ này vẫn thích hoa gói bằng lá dong buộc lạt. Còn các cô ở thời đại 4.0 lại thích hoa đĩa nên tôi cũng phải thay đổi cho phù hợp với sự phát triển của xã hội.
Để làm được những đĩa hoa vừa lòng “thượng đế”, phù hợp với xu thế không chỉ đòi hỏi sự khéo tay, trí sáng tạo mà người cắm hoa phải có tính kiên trì, tỉ mẩn và biết chiều theo thị hiếu của khách hàng”, bà Hồng chia sẻ.
Theo bà Hồng, hoa gói thường có ít nhất 5 đến 7 loại hoa và phải tươi, có hương thơm. Đĩa hoa của người Hà Nội cũng được thêm những loại hoa theo mùa với những điểm đặc biệt riêng. Mùa hạ, hoa móng rồng và ngọc lan mang đến hương thơm ngọt ngào, sâu lắng.
Cuối hạ, chớm thu, hoa ngâu tỏa hương nhẹ nhàng bên mẫu đơn bung nở rực rỡ. Sang thu, những đóa hoàng lan ửng vàng mang đến hương thơm thanh tao, tinh tế…
“Trước đây có nhiều loại hoa ngát hương như hồng lam, hồng quế nhưng giờ hiếm dần nên thi thoảng có tôi mới dùng, thay vào đó là lan tây, lan ta, mẫu đơn và hoa phụ. Khi còn sống, bà nội tôi vẫn dặn, quan trọng nhất là hoa phải tươi, sạch và có hương thơm.
Các cụ thường xem trọng hương thơm thanh nhã và giàu ý nghĩa mà trân trọng dâng cúng tổ tiên. Hoa theo mùa chỉ lấy đầu bông, được gói khẽ khàng trong lá dong bồ tát, buộc cọng lạt hình chữ thập rồi lại xỏ một vòng nữa, tết thành cái quai để xách. Đó là nét đẹp tao nhã, đời thường của người Hà Nội xưa được lưu truyền đến nay”, bà Hồng vừa nói vừa thoăn thoắt gói hoa cho khách.
Chia sẻ về sự đặc biệt của hoa đĩa, bà Hồng cho biết, hoa phải được hái vào sớm tinh mơ, sau đó mang về để nơi mát mới giữ được tươi và thơm lâu. Hoa hái dùng đủ trong ngày, nếu để một, hai ngày sẽ không còn tươi và mất mùi thơm.
Đặc biệt, hoa phải nở tự nhiên, không được kích thích hay phun thuốc và phải lấy ở vườn quen, rõ nguồn gốc. Trung bình mỗi đĩa hoa, mẹt hoa được bà Hồng bày biện trong vòng 15 - 20 phút.
“Do đi lấy hoa vất vả, phải lựa chọn kỹ nên giá thành cao hơn so với hoa cắm bình một chút. Một đĩa hoa có giá từ 130.000 đến 150.000 đồng, không tăng giá theo thị trường dù là rằm, mùng một hay lễ tết. Độ tươi, bền của hoa đĩa tùy thuộc vào thời tiết, không gian của ngôi nhà.
Mùa đông hoa đĩa tươi được 5 ngày, mùa hè chỉ 3 ngày. Các cụ ngày xưa thắp hương ngày rằm, mùng một xong để hoa khô trên ban thờ lưu giữ hương thơm cho đến ngày rằm, mùng một tiếp mới thay hoa mới”, bà Hồng chia sẻ.
Nắng đông vàng óng, len lỏi qua tán cây xà cừ rọi xuống những đĩa hoa tô thắm thêm vẻ đẹp. Câu chuyện giữa tôi và bà Hồng luôn bị ngắt quãng bởi khách đến mua hoa.
Nhanh tay sắp gọn các đĩa nan tre và chồng lá dong xanh ngắt, bà Hồng chậm rãi: “Hà Nội 36 phố phường ngày càng ồn ào, náo nhiệt, cứ nghĩ hoa đĩa bị mai một nhưng nhu cầu vẫn có.
Đủ lứa tuổi từ già tới trẻ, nhiều nhất là trung tuổi, một số cụ cao tuổi còn được các con chở đến tận nơi để tự tay lựa chọn đĩa hoa ưng ý; thậm chí có cụ đã chuyển nhà xa phố cổ hơn 10 cây số nhưng vẫn “bắt” con chở đến hàng hoa.
Bà cụ bảo: “Tôi nhớ hoa gói, hoa đĩa quá”. Xã hội hiện đại kéo theo những xô bồ, bận bịu, lo toan của đời sống thường nhật, nơi phố cổ, những người bán hoa gói, hoa đĩa cũng chỉ còn đếm trên đầu ngón tay, nhiều người khi thấy hàng hoa của tôi thì reo lên: “Ồ, người bán hoa đĩa, hoa gói đây rồi. Tôi đi kiếm mãi…””.
“Khoe” câu chuyện xong, khuôn mặt thêm rạng rỡ, bà Hồng cho biết lượng khách mua và đặt hoa gói, hoa đĩa nhiều nhất vào các ngày rằm, mùng một. Dịp cao điểm khách đặt mấy chục đĩa, bà cùng chồng và các con phải dậy từ 2 giờ sáng làm mới kịp.
“Bây giờ, khách quen đặt mua online nhiều hơn khách đến mua trực tiếp, các shipper đến lấy hàng mang đi cũng nhiều. Ngày thường, ít khách hơn nên mình tôi túc tắc làm, khách đến mua chỉ chờ một lúc là có đĩa hoa ưng ý mang về”, bà Hồng cho biết.
Trong cái lạnh của mùa đông Hà Nội, những làn gió nhè nhẹ mang theo mùi hoa thơm như xoa dịu đi sự ồn ã, bộn bề nơi phố xá. Rời khỏi hàng hoa của bà Hồng với gói hoa bưởi thơm nức, tôi rảo bước trên phố đông đang ngập tràn không khí tết.
Có lẽ với bà Hồng, ngày ngày tỉ mẩn cùng những đĩa hoa là công việc không chỉ để mưu sinh mà còn là đam mê. Đây cũng là cách bà thể hiện sự trân trọng, gìn giữ nghề truyền thống của gia đình và níu giữ nét đẹp văn hóa xưa của người Hà thành. Đó thực sự mới là điều trân quý.
Cù Hòa
Báo Lao động và Xã hội Xuân Ất Tỵ
