Fukanoe Laafai, nữ nhân viên văn phòng 29 tuổi, mong muốn lập gia đình nhưng đang gặp khó khăn khi phải sắp xếp các kế hoạch nhằm thích ứng với sự dâng cao của mực nước biển - điều mà các nhà khoa học dự đoán sẽ nhấn chìm phần lớn quốc đảo Tuvalu vào thời điểm các con trong tương lai của cô bắt đầu trưởng thành. “Chúng tôi đang bị nhấn chìm dần dần”, cô nói.
Với độ cao trung bình khoảng 2m trên mực nước biển, Quốc đảo Tuvalu đã phải đối mặt với nước biển dâng tới 15cm trong 3 thập niên qua, gấp rưỡi so với trung bình toàn cầu. Diện tích đất của Tuvalu chỉ 26km2 nhưng nằm rải rác trên quần đảo xa xôi, tạo ra vùng đặc quyền kinh tế rộng khoảng 900.000km2, lớn hơn gấp đôi diện tích của bang California, Mỹ.
Các nhà khoa học thuộc Cơ quan Hàng không Vũ trụ Mỹ (NASA) dự đoán, thủy triều hàng ngày sẽ nhấn chìm một nửa đảo san hô Funafuti, nơi sinh sống của 60% cư dân Tuvalu và cũng là nơi các ngôi làng bám vào dải đất hẹp với một số chỗ chỉ có bề ngang chừng 20m.
Cuộc sống đã và đang thay đổi bởi người Tuvalu sống phụ thuộc vào các bể chứa nước mưa và một khu vườn cao ở trung tâm để trồng rau vì nước mặn tràn ngập đã hủy hoại nguồn nước ngầm, ảnh hưởng đến mùa màng. Bắt đầu từ năm tới, một hiệp ước an ninh và khí hậu mang tính bước ngoặt với Australia sẽ mở đường cho 280 người Tuvalu di cư đến xứ sở chuột túi hàng năm.
Nhiều người dân và quan chức Tuvalu lo lắng về nước biển dâng và viễn cảnh phải di dời mãi mãi. Các quan chức quốc đảo này đang nỗ lực thiết lập cơ sở pháp lý cho sự tồn tại của Tuvalu với tư cách là một quốc gia có chủ quyền, ngay cả sau khi đất nước biến mất dưới những làn sóng.
Người dân lo việc di dời sẽ đồng nghĩa với việc mất đi nền văn hóa của họ. Ông Maani Maani, 32 tuổi, kỹ sư công nghệ thông tin tại thị trấn Fongafale cho biết: “Vài người sẽ rời đi, một số vẫn lựa chọn ở lại. Rất khó để quyết định. Rời đất nước nghĩa là rời khỏi nền văn hóa nơi bạn sinh ra và văn hóa là tất cả - gia đình, anh, chị, em của bạn”.
Tuvalu đang cố gắng níu kéo thời gian bằng việc xây dựng bức tường và đê chắn sóng với chỗ rộng nhất lên tới 400m để bảo vệ đảo san hô Funafuti trước những cơn bão tồi tệ đang đến. Quốc gia nhỏ bé đã xây 7ha đảo nhân tạo và đang quy hoạch nhiều hơn nữa với hy vọng duy trì được hiệu quả cho đến năm 2.100.
Tới khi đó, NASA dự đoán, mực nước biển sẽ dâng cao tới 1m tại Tuvalu hoặc thậm chí là gấp đôi trong trường hợp xấu nhất, khiến 90% Funafuti ngập trong nước. Sau khi đảm bảo được lối thoát cho người dân, các nhà ngoại giao của Tuvalu đang đấu tranh để có được sự chắc chắn về mặt pháp lý trước khi quốc đảo nằm ở vùng trũng này bị biển “nuốt chửng”.
Theo kế hoạch của Tuvalu, một số cư dân sẽ ở lại lâu nhất có thể để duy trì sự hiện diện liên tục, giúp củng cố chủ quyền lâu dài của quốc gia. Thủ tướng quốc đảo này dự kiến đề nghị Liên hợp quốc hỗ trợ thúc đẩy công nhận vĩnh viễn các ranh giới trên biển và tư cách nhà nước của mình.
Ủy ban Luật pháp Quốc tế của Liên hợp quốc - cơ quan sẽ đưa ra báo cáo về mực nước biển dâng vào năm tới - hồi tháng 7 đã bày tỏ sự ủng hộ đối với giả định mạnh mẽ rằng chế độ nhà nước sẽ tiếp tục tồn tại khi đất đai của một quốc gia bị nhấn chìm hoàn toàn hoặc một phần do mực nước biển dâng cao gây ra bởi biến đổi khí hậu.
Vùng biển giàu cá ngừ của Tuvalu được các đội tàu đánh cá nước ngoài khai thác và trả cho quốc gia này khoảng 30 triệu USD phí giấy phép hàng năm - nguồn thu lớn nhất của Tuvalu. Quốc đảo cũng thu được ít nhất 10 triệu USD mỗi năm từ việc bán tên miền internet của mình.
Những quốc gia láng giềng của Tuvalu có cùng cảnh ngộ - 18 thành viên của Diễn đàn Quần đảo Thái Bình Dương - đều sát cánh cùng nhau. Họ đã tuyên bố ranh giới trên biển của khu vực là cố định. Và hiệp ước với Australia ghi nhận “tư cách nhà nước và chủ quyền của Tuvalu sẽ tiếp tục”.
Các quan chức và nhà lập pháp Tuvalu cho biết, 15 chính phủ (bao gồm một số nước ở châu Á và châu Âu) cũng đã ký các thông cáo song phương với Tuvalu đồng ý rằng ranh giới của nước này sẽ không bị thay đổi khi mực nước biển dâng cao.
Trong khi các quan chức của Tuvalu tìm kiếm sự đảm bảo từ quốc tế thì người dân đang phải vật lộn với những tác động hữu hình của biến đổi khí hậu và viễn cảnh phải nói lời tạm biệt với mảnh đất máu thịt.
Maani, nhân viên công nghệ thông tin băn khoăn: “Thủy triều đang trở nên đáng sợ và điều gì sẽ xảy ra với người già ở Tuvalu nếu những người trong độ tuổi lao động di cư?".
Khánh Vân (theo Reuters)
Báo Lao động và Xã hội số 120
