Vanya, một người lính Ukraine, kéo áo phông lên để lộ vết sẹo mà mình gặp phải khi chiến đấu trong cuộc xung đột với Nga. Anh cho biết, viên đạn chỉ cách tim nửa milimet.
Vanya đang ở Lisova Polyana, hay Forest Glade - trung tâm phục hồi chức năng và sức khỏe tâm thần của cựu chiến binh trong một khu rừng yên tĩnh, cách trung tâm thủ đô Kiev khoảng 30 phút lái xe. Anh đã ở đây được 4 ngày, hy vọng bản thân sẽ trở nên ổn hơn. Dù vậy, Vanya không chia sẻ chi tiết về việc điều trị hoặc phục hồi của mình.
Vanya là một trong 220 người đang được điều trị tại trung tâm do Bộ Y tế Ukraine điều hành, chủ yếu điều trị “vết thương vô hình” bao gồm rối loạn căng thẳng, trầm cảm, lo lắng, PTSD (hậu chấn tâm lý) và chấn thương sọ não. Họ cũng chữa trị cho những người bị giam cầm.
Sau gần 1.000 ngày, cuộc chiến tại Ukraine đang gây ra các vấn đề sức khỏe tâm thần cho cả binh sĩ và dân thường. Bộ Y tế Ukraine ước tính 15 triệu người sẽ cần hỗ trợ tâm lý trong tương lai, chiếm khoảng 40% dân số.
Chính phủ Ukraine cho biết, họ đang trong quá trình phát triển một chính sách mới toàn diện cho cựu chiến binh, bao gồm chăm sóc tâm lý và hỗ trợ nghề nghiệp cho những người tái hoà nhập cuộc sống dân sự. Trong khi đó, các chuyên gia sức khỏe tâm thần đang nỗ lực hiện đại hóa một hệ thống lỗi thời để đáp ứng nhu cầu rộng lớn.
Bà Kseniia Voznitsyna, Trưởng khoa tại Forest Glade khẳng định, Ukraine có các nhà tâm lý học giàu kinh nghiệm, nhưng ngay cả họ cũng có thể cần đào tạo thêm các kỹ năng để đối phó với chấn thương tâm lý từ chiến tranh. "Điều này đang xảy ra trong rất nhiều khóa đào tạo ở Ukraine".
Bà giải thích, Forest Glade có cách tiếp cận tích hợp: "Đó là cách tiếp cận sinh học - tâm lý - xã hội. Chúng tôi có đội ngũ lớn gồm các nhà tâm lý học, bác sĩ tâm thần, nhà thần kinh học, bác sĩ vật lý trị liệu và trị liệu ngôn ngữ".
Người phụ trách lâm sàng sẽ làm việc riêng với những người lính, đảm bảo họ tham gia các cuộc hẹn và lên kế hoạch điều trị cho họ, bà Voznitsyna cho biết. Bệnh nhân được điều trị bằng các phương pháp điều trị bổ sung, từ châm cứu, yoga đến các lớp phục hồi chức năng nghệ thuật.
Forest Glade có một danh sách chờ dài và bệnh nhân thường ở đây vài tuần trước khi trở lại thực hiện nghĩa vụ quân sự.
Anh Volodymyr đang điều trị tại trung tâm nói: “Thật tuyệt. Tôi đã được điều trị ở đây, bàn chân và lưng của tôi đã trở nên dễ chịu hơn đôi chút”. Anh cho biết, mình có thể ở lại lâu hơn, nhưng với tư cách là trung đội trưởng, anh muốn được trở về với đồng đội ở miền Đông Ukraine.
Nhu cầu chăm sóc sức khỏe tâm thần đang tăng lên. PTSD không phải là hậu quả duy nhất của những trải nghiệm đau thương. Người Ukraine cũng đang phải đối phó với trầm cảm, lạm dụng chất kích thích, mất mát và lo lắng.
“Điều quan trọng là phải chú ý đến cách tiếp cận thông tin về chấn thương để đào tạo mọi người trong nhiều chuyên ngành khác nhau và giải thích cho họ cách giao tiếp với bệnh nhân. Bởi vì chúng tôi dự đoán mọi người đều có thể có một số chấn thương khác nhau”, TS Orest Suvalo, Giám đốc điều hành của Viện Sức khỏe tâm thần của Đại học Công giáo Ukraine cho biết.
Theo TS Oleh Berezyuk, tại Unbroken, một trung tâm phục hồi chức năng quốc gia ở Lviv có nhiều thách thức về sức khỏe thần kinh tại Ukraine, rất nhiều người cần giúp đỡ hồi phục chấn thương nặng nề của họ.
“Chúng ta phải chăm sóc cho mọi người lính, mọi người dân bị chấn thương chiến tranh, điều này rất quan trọng vì chấn thương chiến tranh không phải là thứ chỉ tồn tại trong thời gian ngắn. Bạn không thể điều trị nó chỉ bằng một can thiệp đơn giản. Bạn phải chuẩn bị cho mọi người cách sống trong một thực tế khác”.
Đó là lý do tại sao Unbroken đang điều trị chấn thương tinh thần và thể chất cùng nhau trong bệnh viện đa khoa. Đây là một mô hình thành công đang được giới thiệu cho các bệnh viện khác.
Nhiều người khác, như GS sinh lý bệnh học Victor Dosenko tại Viện Sinh lý học Bogomolets ở Kiev, đang nghiên cứu cụ thể về PTSD. Ông nghiên cứu các dấu ấn sinh học và cách phát hiện PTSD.
Cô Tetiana Kril, người đứng đầu chương trình sức khỏe tâm thần và trung tâm hỗ trợ tâm lý Razom With You cho biết, các cựu chiến binh cần trở lại một xã hội có thể thấu hiểu họ, nơi họ có thể tìm được việc làm và trợ giúp y tế.
Khi chồng trở về nhà sau chiến sự vào năm 2017 tại miền Đông Ukraine, cô nhận ra tầm quan trọng của việc chuẩn bị cho chồng một gia đình có đầy sự yêu thương.
Anh Yrii Liashuk, người làm việc cho Razom nói rằng, khi xuất ngũ vào năm ngoái do chấn thương, anh đã nhận được nhiều sự hỗ trợ từ gia đình. Vợ đã trở thành "nhà tâm lý học” của anh.
Liashuk gia nhập quân đội vào năm 2012 và từng nghĩ đó sẽ là sự nghiệp suốt đời của mình. Anh vẫn bận rộn với công việc nhân viên an ninh và điều hành một công ty sản xuất máy bay không người lái. Liashuk tin rằng thực hiện tái hòa nhập cho cựu chiến binh sẽ là một trong những thách thức lớn nhất phía trước.
Dương Đăng (theo The World)
Báo Lao động và Xã hội số 137
