Vòng luẩn quẩn "chặt trồng-trồng chặt" bao giờ kết thúc (bài 2)

Ồ ạt bỏ mía

Trước đây, dọc theo đường Trường Sơn Đông (qua địa bàn các huyện phía Đông và Đông Nam tỉnh Gia Lai) hay tuyến tỉnh lộ 662B (từ trung tâm huyện Ia Pa đến xã Chư A Thai, huyện Phú Thiện) là những cánh đồng mía bạt ngàn song giờ chỉ còn trong ký ức. Người dân đã chuyển đổi rất nhiều diện tích mía sang trồng các loại cây khác. Trong đó, cây trồng được người dân chọn mặt gửi vàng chủ yếu là mỳ (sắn) bởi giá của loại nông sản này đang tương đối cao và ổn định. Ngoài ra, nông dân cũng chọn một số cây trồng ngắn ngày khác như bắp, đậu đỗ, cây điều và một số loại cây ăn quả...

Hết kiên nhẫn khi cả 2 vụ liên tiếp, 6 ha mía không thu được đồng lãi nào, thậm chí phải bù lỗ, vụ mùa 2019, gia đình ông Nguyễn Văn Thanh (thôn 6, xã An Trung, huyện Kông Chro) đã quyết định chuyển sang trồng mì với hy vọng sẽ đổi vận. Theo ông Thanh, giá mía thì liên tiếp giảm mạnh, trong khi đó chi phí vật tư, phân bón, công lao động ngày càng cao khiến nông dân gặp nhiều khó khăn. Như niên vụ mía vừa rồi, thu không bù đắp được chi phí đầu tư, trung bình mỗi ha mía, gia đình ông lỗ mất 10 triệu đồng. Không thể gắn bó được với cây mía, gia đình ông đành chọn cây mì làm cứu cánh. "Chúng tôi chỉ trồng tự phát chứ không ký hợp đồng sản xuất với bất kỳ nhà máy nào cả. Dù biết sẽ như một canh bạc may rủi song cũng phải làm thôi chứ không thì lấy gì cho vào mồm", ông Thanh chia sẻ.

Tương tự, ông Trần Văn Tạm (thôn Thắng Lợi 4) cũng chuyển 4 ha mía sang trồng cây khác. Theo ông, mấy năm nay tình trạng nông dân bỏ mía diễn ra ồ ạt. Gia đình ông trước đây trồng gần 5 ha mía, 2 năm trở lại đây, do giá mía xuống thấp 4 ha đã được thay thế bằng cây điều xen cây mì. Còn hộ gia đình bà Nguyễn Thị Bắc (thôn 1, xã Hà Tam, huyện Đak Pơ) thì dành phần lớn diện tích mía đã được phá bỏ để chuyển sang trồng các loại cây ăn trái như chanh không hạt, cam, dừa Xiêm lùn, quýt đường, na Thái… Ngoài ra, bà cũng dành một phần diện tích để trồng các loại cây ngắn ngày như khoai môn sáp, mì để lấy ngắn nuôi dài.

Theo ông Võ Văn Hưng-Trưởng phòng Nông nghiệp huyện Kông Chro, nếu tính như giá mía hiện nay, với năng suất bình quân mỗi ha đạt 60 tấn, giá 700.000 đồng/tấn 10 chữ đường như niên vụ mía 2018-2019 vừa qua thì sau khi trừ đi các chi phí đầu tư, thu hoạch thì người nông dân không có lãi hoặc lỗ từ 1 triệu đồng đến 3 triệu đồng/ha. Do đó, người dân đã bỏ cây mía để chuyển sang trồng các cây trồng khác, trong đó chủ yếu là cây mì. Cụ thể, tính đến nay diện tích mía chuyển sang trồng cây mì trên địa bàn là trên 500 ha, ngoài ra người dân cũng bắt đầu chuyển sang trồng một số cây ăn quả có giá trị kinh tế cao như na Thái, thanh long, dứa…

Còn theo thống kê của Phòng Nông nghiệp và PTNT huyện Đak Pơ thì diện tích mía hiện nay của huyện chỉ còn 7.160,5 ha, giảm hơn 1.238 ha so với niên vụ mía 2018-2019 và dự kiến con số này vẫn sẽ còn tiếp tục giảm. Còn huyện Phú Thiện, diện tích mía chuyển sang trồng cây trồng khác đến thời điểm này đã là hơn 1.000 ha. Trong đó, chỉ tính riêng xã Ia Sol đã là 526 ha. Người trồng mía huyện Ia Pa cũng đã phá bỏ hơn 1.000 ha để chuyển sang trồng mì, điều, đậu các loại… Theo Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Gia Lai, theo kế hoạch, năm 2019, toàn tỉnh sẽ trồng mới thêm gần 4.000 ha mía, tuy nhiên đến nay các địa phương mới chỉ trồng được hơn 900 ha, đạt 23% kế hoạch. Trong khi đó, tổng diện tích mì toàn tỉnh đến nay đã đạt hơn 69.000 ha, tăng 4.000 ha so với kế hoạch... 

Nguy cơ giải cứu nông sản

Việc bỏ cây mía để chuyển sang trồng cây trồng khác, đặc biệt là cây mì như hiện nay sẽ tiềm ẩn rất nhiều rủi ro cho nông dân. Dù những năm trở lại đây, cây mì có giá tương đối cao và ổn định song đầu ra của loại cây trồng này lại không ổn định, phụ thuộc nhiều vào thị trường Trung Quốc. Mặt khác, theo Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Gia Lai, trên địa bàn hiện chỉ có 4 nhà máy chế biến tinh bột mỳ với tổng công suất là 66.000 tấn/năm. Trong khi, tổng sản lượng mì toàn tỉnh bình quân hàng năm luôn đạt trên dưới 1,2 triệu tấn/năm, một con số khá lớn so với sức tiêu thụ của 4 nhà máy trên. Do đó, thời gian tới, chuyện "giải cứu" cây mì sẽ không có gì là lạ nếu vẫn còn tình trạng người dân vẫn ồ ạt chuyển mía sang mỳ.

Tại kỳ họp thứ 9 HĐND tỉnh khóa XI, ông Võ Anh Tuấn-Bí thư Huyện ủy Ia Pa cho rằng, ngành nông nghiệp huyện Ia Pa nói riêng và tỉnh Gia Lai nói chung hiện đang phải đối mặt với rất nhiều khó khăn khi giá cả các mặt hàng nông sản bấp bênh, điển hình là giá mía liên tiếp giảm trong 2 năm qua. Giá mỳ tuy ổn định nhưng tiềm ẩn nguy cơ cao do phụ thuộc nhiều vào thị trường Trung Quốc. Bên cạnh đó, tình hình dịch bệnh trên cây mỳ và cây mía cũng diễn biến khá phức tạp, trên cây mía là bệnh trắng lá còn cây mỳ là bệnh khảm lá. Đây đều là những loại dịch bệnh rất dễ lây lan nhanh và chưa có thuốc đặc trị. Do đó, UBND tỉnh Gia Lai, ngành chức năng cần có những giải pháp căn cơ trong thời gian tới, đặc biệt là ngăn chặn sự lây lan của dịch bệnh trên các loại cây trồng và tìm đầu ra ổn định cho các sản phẩm.

Hệ lụy từ cái vòng luẩn quẩn "chặt trồng-trồng chặt", phá vỡ quy hoạch dẫn đến phải kêu gọi hỗ trợ, giải cứu cho người nông dân trên địa bàn tỉnh Gia Lai thời gian qua là không ít. Tuy nhiên, phải giải cứu thế nào để người nông dân phát triển bền vững, có thu nhập ổn định thì vẫn đang là bài toán cần sự chung tay của chính quyền địa phương, ngành chức năng, doanh nghiệp và người nông dân giải đáp. Đã đến lúc doanh nghiệp và nông dân phải sòng phẳng với nhau trong quá trình liên kết cùng chia sẻ lợi nhuận và khó khăn, tránh tình trạng bỏ rơi nhau lúc thị trường biến động. Để nông dân sống khỏe với cây mía, bên cạnh sự vào cuộc quyết liệt của ngành chuyên môn và chính quyền các địa phương, thì đã đến lúc doanh nghiệp phải xác định lại diện tích vùng nguyên liệu. Thay vì mở rộng diện tích, doanh nghiệp nên xác định vùng trọng tâm, trọng điểm trồng mía. Trên cơ sở đó, tập trung nguồn lực đầu tư, hình thành vùng sản xuất tập trung, áp dụng cơ giới hóa, để nâng cao năng suất và chất lượng, đảm bảo lợi nhuận cho nông dân.