Lễ công bố Báo cáo tại Hà Nội. Ảnh: UNFPA Việt Nam/ Nguyễn Minh Đức
Những thực hành có hại đối với trẻ em gái cướp đi quyền được phát triển
Hãy hình dung một bé gái mới 12 tuổi. Em rất thích tới trường. Cô giáo nói em rất có khiếu học môn Toán. Rồi một ngày nọ, khi em thức dậy, cha mẹ bảo em hãy mặc bộ trang phục đẹp nhất. Trong vòng vài tiếng đồng hồ nữa, em sẽ phải cưới một người hàng xóm gấp ít nhất ba lần tuổi em. Em sẽ không bao giờ được đi học nữa.
Một cô bé khác mới 16 tuổi. Cũng vào một ngày nọ, cô bé phát hiện mình chuẩn bị trải qua một nghi thức. Vài tiếng sau, bộ phận sinh dục của cô bị cắt bỏ bởi một người phụ nữ đã làm điều này với tất cả các cô bé khác trong làng.
Và cuối cùng là một cô bé mới 4 tuổi. Cô bé tình cờ nghe thấy cha mẹ than phiền họ khổ sở thế nào vì không có con trai. Họ coi con gái mình chỉ là một gánh nặng.
Theo Báo cáo Tình trạng Dân số thế giới năm 2020 (Báo cáo) của Quỹ dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA), chúng ta không cần phải hình dung ra những cảnh tượng này, bởi lẽ chúng hiện hữu trong đời thực. Và đây chỉ là ba trường hợp diễn ra trong số hàng chục ngàn trường hợp như thế trong một ngày - trên toàn thế giới!
Được công bố ngày 17/7 tại Hà Nội, Báo cáo cho thấy, có ít nhất 19 thực hành có hại được coi là vi phạm quyền con người, trong đó ba thực hành phổ biến nhất là: cắt bỏ bộ phận sinh dục nữ, tảo hôn và định kiến khắc nghiệt với con gái vì ưa thích con trai. “Những thực hành có hại đối với trẻ em gái gây ra những sang chấn sâu sắc và dai dẳng, cũng như cướp đi của các em quyền được phát triển hết tiềm năng của mình”, Tiến sĩ Natalia Kanem - Giám đốc điều hành của UNFPA cho biết.
Năm nay, ước tính 4,1 triệu trẻ em gái sẽ phải trải qua hủ tục cắt bỏ bộ phận sinh dục nữ. Hiện nay, 33.000 trẻ em gái dưới 18 tuổi sẽ bị ép buộc kết hôn với những người chồng thường lớn hơn các em rất nhiều tuổi. Ngoài ra, tâm lý ưa thích con trai hơn con gái diễn ra tại một số quốc gia đã tiếp tay cho sự phát triển của vấn nạn lựa chọn giới tính trên cơ sở định kiến giới và sao nhãng trẻ em gái, dẫn đến cái chết của nhiều trẻ em gái và sự “thiếu hụt” tới 140 triệu nữ giới.
Một số thực hành có hại đã có chiều hướng thuyên giảm ở một số quốc gia. Tuy nhiên, do sự tăng trưởng dân số tại các quốc gia này, số lượng trẻ em gái là nạn nhân của các thực hành này sẽ gia tăng vào các thập kỷ tới nếu không có các biện pháp quyết liệt.
Báo cáo của UNFPA cũng cho thấy, cần thiết phải hành động ngay lập tức để ngăn chặn tình trạng lựa chọn giới tính trên cơ sở định kiến giới và những thực hành làm tổn hại tới phụ nữ và trẻ em gái.
Cần ngăn chặn tình trạng lựa chọn giới tính trên cơ sở định kiến giới
Tại Việt Nam, bình đẳng giới đã có nhiều tiến bộ trong thập kỉ qua. Tuy nhiên, việc lựa chọn giới tính trên cơ sở định kiến giới vẫn tiếp tục tồn tại dai dẳng trong xã hội. Thực hành này cũng được xác định là nguyên nhân chính gây nên sự mất cân bằng tỷ số giới tính khi sinh tại Việt Nam.
Việt Nam lần đầu ghi nhận sự mất cân bằng về tỷ số giới tính khi sinh vào năm 2004, và từ năm 2005, tỷ số này gia tăng nhanh chóng. Theo Tổng điều tra Dân số và Nhà ở năm 2019, tỷ số giới tính khi sinh năm 2019 là 111,5 bé trai được sinh ra trên 100 bé gái, trong khi tỷ số “tự nhiên” là 105 bé trai trên 100 bé gái. Dựa trên sự mất cân bằng tỷ số giới tính, Báo cáo Thực trạng Dân số thế giới năm 2020 ước tính Việt Nam sẽ thiếu hụt 40.800 trẻ sơ sinh gái mỗi năm.
Phát biểu tại lễ công bố Báo cáo Tình trạng Dân số Thế giới năm 2020 tại Ngôi nhà xanh Liên Hợp Quốc tại Hà Nội, Ông Phạm Ngọc Tiến, Vụ trưởng Vụ bình đẳng giới, Bộ LĐTBXH cho biết: “Việt Nam luôn coi bình đẳng giới vừa là mục tiêu, vừa là động lực cho sự phát triển bền vững. Chúng tôi đã xây dựng và đang tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý để thực hiện ngày càng tốt hơn lĩnh vực công tác cũng còn đang mới mẻ này. Tuy vậy, do chịu ảnh hưởng nặng nề của quan niệm Nho giáo, nên những quan niệm bất bình đẳng giới vẫn còn nhiều. Mất cân bằng giới tính khi sinh xuất phát từ các chuẩn mực xã hội phổ biến việc trọng nam hơn nữ, sính con trai hơn con gái. Việc đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên cũng là một trong những mục tiêu của Chiến lược quốc gia về bình đẳng giới giai đoạn 2021 - 2030 mà chúng tôi đang xây dựng để trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt trong năm 2020 này.”
Bằng chứng cũng cho thấy sự mất cân bằng về nhân khẩu học chính là hệ quả của việc chọn lọc giới tính trước khi sinh gây ra bởi tư tưởng thích con trai vốn đã ăn sâu bám rễ vào văn hóa truyền thống của nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Sự ưa thích con trai chính là biểu hiện rõ ràng của bất bình đẳng giới.
Bà Naomi Kitahara, Trưởng đại diện UNFPA Việt Nam kêu gọi “Chúng ta phải chấm dứt tình trạng trọng nam khinh nữ này để thúc đẩy bình đẳng giới tại Việt Nam. Việt Nam đang đạt được tiến bộ, nhưng những tiến bộ ấy cần được đẩy mạnh nhanh hơn nữa trong Thập kỷ thực hiện các Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs). Để triển khai nhiệm vụ này, nam giới cần đóng vai trò đặc biệt. Tôi kêu gọi nam giới tại Việt Nam hãy nâng cao giá trị của trẻ em gái và yêu cầu đối xử bình đẳng, quyền bình đẳng cho trẻ em gái. Chúng tôi đặc biệt cần nam giới và trẻ em trai góp sức thực hiện nỗ lực này.”
Bà Naomi Kitahara cũng đưa ra các khuyến nghị để xóa bỏ những thực hành làm tổn hại tới trẻ em gái, bao gồm:
Tôn trọng: Hãy thể hiện sự tôn trọng đối phụ nữ và trẻ em gái bằng cách thay đổi những thái độ và hành vi lâu nay đang chối bỏ quyền con người của phụ nữ và trẻ em gái, cũng như coi họ như những món hàng hóa. Điều này giúp ta triệt bỏ nguyên nhân gốc rễ của tình trạng bất bình đẳng và tôn trọng sự tự chủ của phụ nữ và trẻ em gái.
Bảo vệ: Phải bảo vệ phụ nữ và trẻ em gái thông qua việc ban hành và thực thi những quy định luật pháp chống lại những tập tục như tảo hôn, cắt bỏ bộ phận sinh dục ở nữ, lựa chọn giới tính trên cơ sở định kiến giới, cũng như thay đổi thái độ và chuẩn mực xã hội và văn hóa. Cha mẹ cần hiểu được những hậu quả dài hạn của những thực hành này và đứng lên chống lại chúng.
Thực thi: Các chính phủ cần thực hiện trách nhiệm của mình dựa theo những hiệp định về quyền con người yêu cầu chấm dứt nạn tảo hôn, cắt bỏ bộ phận sinh dục ở nữ, và lựa chọn giới tính dựa trên cơ sở định kiến giới.
Thảo Vân/GĐTE
