Trước tình trạng doanh nghiệp vi phạm nghĩa vụ đóng Bảo hiểm xã hội (BHXH), Bảo hiểm Y tế (BHYT), BH thất nghiệp diễn ra ngày càng phức tạp, nhằm tạo hành lang pháp lý mạnh mẽ để xử lý nghiêm khắc hơn đối với các hành vi vi phạm các chính sách BHXH, BHYT, BHTN, Bộ luật Hình sự năm 2015 đã bổ sung các điều luật quy định về các tội danh trong lĩnh vực BHXH.
Thu hồi được từ thi hành án đạt gần 2.4 tỷ đồng
Sau khi BLHS năm 2015 có hiệu lực thi hành, tại nhiều địa phương, BHXH các tỉnh, thành phố đã tham mưu UBND tỉnh quan tâm, chỉ đạo tăng cường thực hiện công tác thu, phát triển đối tượng và giảm nợ đọng tiền BHXH, BHYT, BH thất nghiệp.
Từ tháng 9/2019, khi Nghị quyết số 05 có hiệu lực thi hành, BHXH các tỉnh, thành phố đã tích cực, chủ động triển khai thực hiện, đặc biệt sau khi có hướng dẫn của BHXH Việt Nam về lập hồ sơ kiến nghị khởi tố.
Tính từ năm 2018 đến hết 31/12/2023, toàn Ngành BHXH Việt Nam đã gửi 417 hồ sơ kiến nghị khởi tố sang cơ quan điều tra.
Trong đó có 34 hồ sơ kiến nghị khởi tố theo Điều 214 về Tội gian lận BHXH, BH thất nghiệp, 4 hồ sơ kiến nghị khởi tố theo Điều 215 về Tội gian lận BHYT, 379 hồ sơ kiến nghị khởi tố theo Điều 216 về Tội trốn đóng BHXH, BHYT, BH thất nghiệp.
Riêng năm 2023, toàn Ngành phát sinh 26 hồ sơ kiến nghị khởi tố (17 hồ sơ theo Điều 214, 01 hồ sơ theo Điều 215, 08 hồ sơ theo Điều 216).
Tính đến nay đã có 15 hồ sơ đã được khởi tố, trong đó có 8 bản án đã có hiệu lực pháp luật với số tiền cá nhân, tổ chức phải thi hành án cho cơ quan BHXH là 2.690.508.989 đồng, số tiền cơ quan BHXH đã thu hồi được từ thi hành án đạt 2.381.982.535 đồng (chiếm 88,5% số tiền phải thi hành án).
Có 220 hồ sơ không khởi tố do được xác định là không có dấu hiệu tội phạm, không có hành vi vi phạm hoặc chuyển xử lý hành chính; 23 hồ sơ tạm đình chỉ giải quyết kiến nghị khởi tố; 2 hồ sơ bị tạm đình chỉ, đình chỉ; 103 hồ sơ vẫn đang trong quá trình xem xét, giải quyết.
Nhiều khó khăn, vướng mắc trên thực tế
Trong quá trình thực hiện lập, gửi hồ sơ kiến nghị khởi tố, cơ quan BHXH các địa phương còn gặp một số vướng mắc. Cụ thể:
Thứ nhất, cơ quan Công an xác định hành vi chậm đóng chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm do không có yếu tố gian dối hoặc thủ đoạn khác
Thứ hai, về dấu hiệu “đã bị xử phạt vi phạm hành chính mà còn vi phạm”. Theo đó, cơ quan điều tra không thụ lý hồ sơ do quyết định xử phạt vi phạm hành chính do cơ quan BHXH ban hành được xác định đối với hành vi chậm đóng nên chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm theo quy định.
Ngoài ra, biên bản xử phạt vi phạm hành chính xác định chủ thể là đơn vị sử dụng lao động nên việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với cá nhân không có căn cứ…
Thứ ba, đối với hành vi chậm đóng mà đơn vị sử dụng lao động đã kê khai đầy đủ số người, số tiền phải đóng nhưng không đóng (lý do phía đơn vị đưa ra là do khó khăn trong sản xuất kinh doanh, không có thủ đoạn gian dối), cơ quan điều tra có ý kiến “Đơn vị nợ do khó khăn, đề nghị khởi kiện vụ án dân sự theo quy định pháp luật”.
Tuy nhiên, hiện việc khởi kiện của tổ chức công đoàn hiện đang gặp nhiều vướng mắc nên hầu như không thực hiện được trên thực tế do khó khăn trong việc thực hiện quy định về ủy quyền của người lao động và thực tế triển khai của tổ chức công đoàn.
Tính đến nay, trên thực tế chưa có vụ án nào liên quan Điều 216 được đưa ra xét xử do cơ quan Công an xác định hành vi vi phạm chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm, chưa đủ điều kiện thụ lý; cơ quan BHXH gặp rất nhiều khó khăn trong việc xác định hành vi trốn đóng để xử phạt vi phạm hành chính làm cơ sở, tiền đề để xử lý hình sự về tội trốn đóng.
Mặt khác, theo Điều 216 chỉ xử lý được với pháp nhân, khó áp dụng với cá nhân do chưa có quy định về xử phạt vi phạm hành chính về đóng BHXH, BHYT đối với cá nhân là người quản lý, điều hành, người đại diện theo pháp luật của đơn vị sử dụng lao động.
.