Thảo luận ở nghị trường về Dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) sửa đổi ngày 23/11, đại biểu Ma Thị Thúy (đoàn Tuyên Quang) đặt vấn đề: Tại sao không coi các khoản đóng BHXH bắt buộc như khoản thu thuế và quy định chế độ quản lý thu BHXH bắt buộc như quản lý thu thuế?
“Nhiều nước trên thế giới quy định cơ quan thuế thực hiện luôn nhiệm vụ thu BHXH bắt buộc, sau đó chuyển cho cơ quan BHXH. Hành vi trốn, chậm, nợ đọng BHXH bắt buộc được xử lý hình sự theo pháp luật quản lý thuế, nên không có tình trạng chây ì, trốn, chậm đóng, nợ đọng kéo dài”, bà Thúy cho hay.
Từ đó, đại biểu cho rằng, nếu áp dụng kinh nghiệm của các nước, hiệu quả quản lý thu BHXH sẽ được cải thiện, bớt đi việc bàn thảo, sửa đổi luật không cần thiết; giảm nhẹ gánh nặng về thanh tra, kiểm tra, tố tụng khiếu kiện, giải quyết vi phạm.
2016 – 2022: Trốn, chậm đóng gần 10.000 tỷ đồng/năm
Tham gia thảo luận, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Thị Thủy (đoàn Bắc Kạn) cho hay, theo số liệu thống kê số tiền các doanh nghiệp, đơn vị trốn đóng, chậm đóng BHXH giai đoạn 2016-2022 khoảng gần 10.000 tỷ đồng mỗi năm. Cả nước có tới 198.000 doanh nghiệp, đơn vị chậm đóng BHXH trong năm 2022.
Cũng trong năm 2022, người lao động bị chậm đóng BHXH lên đến 2,6 triệu, trong đó 2.500 tỷ đồng khó có khả năng thu hồi do doanh nghiệp giải thể, phá sản hoặc chủ doanh nghiệp trốn ra nước ngoài.
Dẫn Điều 36 dự thảo luật quy định “trốn đóng BHXH là trường hợp người sử dụng lao động không đóng BHXH mặc dù có khả năng đóng”, bà Thủy đề nghị cân nhắc để tránh xung đột với các quy định khác trong hệ thống pháp luật.
Bởi, Điều 216 Bộ luật Hình sự về tội trốn đóng BHXH quy định “người nào có nghĩa vụ đóng BHXH mà không đóng thì thuộc trường hợp trốn đóng BHXH”.
Với cách dự thảo đặt vấn đề, bà Thủy thấy sẽ rất khó xác định khi nào gọi là “không có khả năng đóng BHXH”, trong khi hàng tháng người sử dụng lao động vẫn trích trừ tiền lương của người lao động để đóng bảo hiểm.
“Chúng tôi rất lo rằng, doanh nghiệp có thể lợi dụng và đưa ra lý do là làm ăn kinh doanh gặp khó khăn, do đó không có khả năng đóng thì sẽ không thể xử lý được về hành vi trốn đóng BHXH”, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp nói.
Chỉ nên coi trốn đóng BHXH khi có điều kiện mà “không đóng”
Tranh luận lại, đại biểu Nguyễn Công Long (đoàn Đồng Nai) nói quy định về trốn đóng BHXH trong dự thảo luật có lẽ sẽ “làm thay đổi rất lớn về chính sách”.
“Tôi ủng hộ phương án của Chính phủ trình, đó là chỉ nên coi trốn đóng BHXH khi nào người ta có điều kiện mà không đóng. Vì thực tiễn, chúng ta thấy thực trạng khó khăn như thế nào của doanh nghiệp. Rất nhiều lý do người ta không thể thực hiện được đóng hoặc chậm hoặc chưa thực hiện được nghĩa vụ của mình”, ông Long nói.
Đại biểu Long cho rằng, không phải Bộ Luật Hình sự quy định như vậy, thì tất cả các quy định của luật chuyên ngành phải theo. Ngược lại, theo ông, có những hành vi vi phạm phải xác định ở luật chuyên ngành như Luật BHXH xác định thế nào là trốn đóng bảo hiểm. Trên cơ sở đó, Bộ luật Hình sự mới quy định tội đó.
Đại biểu ví dụ, tội cho vay lãi nặng, trước đây xác định theo lãi suất cơ bản của ngân hàng, bây giờ ngân hàng bỏ quy định về lãi suất thì phải sửa Bộ Luật Hình sự.
Tham gia góp ý về việc hoàn thiện quy định nâng cao hiệu lực xử lý đối với các hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH bắt buộc, đại biểu Đỗ Thị Việt Hà (đoàn Bắc Giang) đề nghị Ban soạn thảo tiếp tục rà soát, nghiên cứu bổ sung một số biện pháp, chế tài như khấu trừ tiền nợ BHXH tại các tài khoản ngân hàng sau khi đã có thông báo đôn đốc của cơ quan BHXH trong thời gian nhất định, có thể là 3 tháng; công khai danh tính các đơn vị nợ BHXH trên các phương tiện thông tin đại chúng.
Khắc phục “bế tắc” trong khởi kiện dân sự, khởi tố hình sự
Đồng thời cần có các quy định đồng bộ, khả thi nhằm khắc phục “bế tắc” trong việc khởi kiện dân sự và khởi tố hình sự đối với người sử dụng lao động có hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH.
Theo quy định của dự thảo luật có 2 chủ thể có quyền và trách nhiệm khởi kiện đối với người sử dụng lao động có hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH, đó là công đoàn (điểm c khoản 1 Điều 13) và cơ quan BHXH (khoản 4 Điều 37).
Ngoài việc khởi kiện về dân sự, theo đại biểu Hà, dự thảo luật cũng quy định cơ quan BHXH kiến nghị khởi tố theo quy định của pháp luật khi người sử dụng lao động có dấu hiệu phạm tội trốn đóng BHXH theo quy định của Bộ luật Hình sự, nội dung này được thể hiện ở khoản 5 Điều 37.
“Tôi cho rằng quy định trên là chưa đầy đủ, đề nghị chỉnh sửa, bổ sung khoản 4 và khoản 5 Điều 37 theo hướng: Khi người sử dụng lao động có hành vi chậm, trốn đóng BHXH và cơ quan có thẩm quyền đã áp dụng các biện pháp xử lý vi phạm hành chính mà họ vẫn không đóng hoặc đóng không đủ, thì không chỉ cơ quan BHXH mà tổ chức công đoàn và người lao động cũng có quyền khởi kiện người sử dụng lao động theo quy định của pháp luật”, bà Hà nói.
Song song với đó, nữ đại biểu cho rằng, cần hoàn thiện các quy định của pháp luật có liên quan, bảo đảm tính khả thi, hiệu lực, hiệu quả của việc khởi kiện, khởi tố, “nếu không, việc khởi tố, khởi kiện theo quy định trên sẽ tiếp tục bế tắc như hiện nay”.
Bổ sung 5 biện pháp, chế tài xử lý
Liên quan đến xử lý vi phạm về chậm đóng, trốn đóng BHXH bắt buộc (Điều 37), trước đó, trong "Báo cáo dự kiến một số nội dung tiếp thu, giải trình ý kiến của các đại biểu Quốc hội thảo luận tại tổ", Bộ trưởng LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung giải thích, một trong những nguyên nhân dẫn đến chưa khởi tố hình sự được trường hợp nào liên quan đến chậm đóng, trốn đóng BHXH bắt buộc đó là do “chưa phân biệt rõ ràng 2 hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH”.
“Trong dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) đã bổ sung quy định làm rõ 2 hành vi này để có căn cứ xử lý vi phạm hành chính đối với từng hành vi, trên cơ sở đó cơ quan BHXH kiến nghị khởi tố đối với trường hợp có dấu hiệu phạm tội trốn đóng BHXH theo quy định của Bộ luật Hình sự”, ông Dung nêu rõ.
Ngoài ra, để hạn chế tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho hay, dự thảo Luật đã bổ sung nhiều quy định làm rõ trách nhiệm các cơ quan, như: Trách nhiệm của UBND cấp tỉnh chịu trách nhiệm trước Chính phủ về tình hình chậm đóng, trốn đóng BHXH bắt buộc trong phạm vi địa phương; Quy định rõ hai hành vi chậm đóng và trốn đóng BHXH để có cơ sở xử lý kịp thời…;
Cùng với đó, dự thảo Luật bổ sung 5 biện pháp, chế tài xử lý, gồm: Quy định nộp số tiền bằng 0,03%/ngày tính trên số tiền chậm đóng, trốn đóng; Ngừng sử dụng hóa đơn, hoãn xuất cảnh đối với người sử dụng lao động cố tình chậm đóng, trốn đóng BHXH; Cơ quan BHXH có quyền khởi kiện và kiến nghị khởi tố đối với trường hợp có dấu hiệu phạm tội trốn đóng BHXH; Trách nhiệm của người sử dụng lao động phải bồi thường cho người lao động nếu không tham gia hoặc tham gia BHXH không đầy đủ, kịp thời.
Về công khai rộng rãi thông tin về tình hình nợ, số nợ, thời gian nợ trốn đóng BHXH bắt buộc của các công ty, doanh nghiệp, theo Bộ trưởng Đào Ngọc Dung, tại khoản 13 Điều 17 dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) đã quy định: cơ quan BHXH có trách nhiệm công khai trên phương tiện truyền thông về người sử dụng lao động vi phạm nghĩa vụ đóng BHXH bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế.
Thanh Nhung
