Một quan chức khi đó ước tính rằng dân số của Nhật Bản sẽ tăng gần gấp 5 lần lên khoảng 260 triệu người vào năm 2020. Một người khác dự báo, phần lớn chi tiêu của chính phủ sẽ tập trung vào giáo dục, nhưng trên thực tế dân số già đang khiến chi phí an sinh xã hội leo thang.
Một chuyên gia giáo dục cho rằng chữ Hán trong tiếng Nhật sẽ bị xóa bỏ và tiếng Anh có thể trở thành ngôn ngữ thứ 2 tại Nhật Bản, một dự báo khác xa thực tế ngày nay tại các trường học và văn phòng.
Một bác sĩ dự đoán, tuổi thọ trung bình của người Nhật Bản sẽ đạt từ 80 tới 90 nhờ sự phát triển trong y học và vệ sinh (trái ngược với mức từ 42 đến 43 tuổi vào đầu những năm 1920). Công nghệ đã cho phép sản xuất và lưu trữ điện từ năng lượng mặt trời, như dự báo của một kỹ sư xây dựng.
Có thể nhận thấy, một trong những vấn đề cấp bách mà Nhật Bản, một quốc gia với 124 triệu dân, trong đó 29,1% dân số từ 65 tuổi trở lên, đối mặt là dân số đang già đi và giảm nhanh chóng, một cuộc khủng hoảng nhân khẩu học mà người ta tin rằng đã không được lường trước trong giới hoạch định chính sách và rộng hơn là công chúng Nhật Bản.
“Đã có rất nhiều cuộc thảo luận về sự trung hòa các bon và tình trạng khí hậu nóng lên, nhưng tôi tin rằng sự suy giảm dân số của Nhật Bản nghiêm trọng hơn và không có hành động nào được thực hiện để giải quyết vấn đề này”, giáo sư Tomoya Mori từ Đại học Kyoto nói.
Ông Mori tin rằng người trẻ tại Nhật Bản phải bắt đầu tự giáo dục bản thân về thực tế dân số giảm.
Bằng việc đưa ra một mô hình thống kê dựa trên dữ liệu từ 50 năm qua và kết hợp các yếu tố trong đó có sự suy giảm dân số, các xu hướng đô thị và những thay đổi trong chi phí liên lạc và giao thông, giáo sư Mori đã mô phỏng viễn cảnh các thành phố tại Nhật Bản có thể ra sao vào năm 2120 khi dân số - trong kịch bản tồi tệ nhất - giảm xuống còn chưa đến 1/3 so với ngày nay.
Dấu hiệu dân số già đi, giảm sút có thể được quan sát rõ nhất tại các vùng nông thôn ở Nhật Bản. Ví dụ tại ngôi làng Nanmoku nằm ẩn mình trong vùng núi của tỉnh Gunma, 67,5% dân số tại đây từ 65 tuổi trở lên, mức cao nhất trong số tất cả các khu vực tại Nhật Bản. Trong khi đó, các ngôi làng bị bỏ không nằm rải rác các khu rừng đồi ở Chichibu, tỉnh Saitama - dấu hiệu của những cuộc di cư và sụt giảm dân số ở vùng nông thôn.
Trên thực tế, số lượng nhà bị bỏ hoang đã tăng lên mức khoảng 9 triệu căn tính tới tháng 10/2023, theo một cuộc khảo sát của Bộ Nội vụ, gấp đôi so với con số 4,48 triệu căn vào năm 1993.
Đến năm 2050, khoảng 744 trong tổng số 1.729 vùng đô thị tại Nhật Bản có thể biến mất do sự sụt giảm mạnh dân số, theo một báo cáo của Hội đồng chiến lược dân số công bố hồi cuối tháng 4.
Trong khi các học giả và lãnh đạo doanh nghiệp đề xuất rằng Nhật Bản nên đặt mục tiêu có mức dân số ổn định khoảng 80 triệu người vào năm 2100 để duy trì tăng trưởng kinh tế, ông Mori nghi ngờ rằng kịch bản đó có thể xảy ra.
Ông cho biết, tình trạng suy giảm nhân khẩu học, vốn thể hiện rõ rệt nhất ở các vùng nông thôn, sẽ dần dần biểu hiện các các trung tâm đô thị.
Các dự báo dài hạn mới nhất của Viện Dân số quốc gia và Nghiên cứu an sinh xã hội đưa ra ước tính dân số vào khoảng 71 triệu, 50 triệu và 36 triệu vào năm 2120, theo các kịch bản mức sinh cao, trung bình và thấp.
Nhưng ông Mori cho rằng, tỷ lệ sinh thấp hiện nay và việc thiếu các sáng kiến hợp lý để đảo ngược xu hướng này có thể khiến dân số Nhật Bản ở mức thấp hơn so với dự báo.
Trong nghiên cứu của mình, giáo sư Mori cho biết vào năm 2020 Nhật Bản có 83 thành phố có ít nhất 100.000 dân và 21 thành phố có ít nhất 500.000 dân.
Đến năm 2120, dựa trên kịch bản tỷ lệ sinh trung bình, số thành phố có ít nhất 100.000 dân có thể tăng lên 49 và thành phố có ít nhất 500.000 dân sẽ giảm xuống 11, và phân tán rộng rãi hơn. Con số sẽ ở mức tương ứng 42 và 6 trong kịch bản tỷ lệ sinh thấp.
Tóm lại một nửa các thành phố tại Nhật Bản có thể đối mặt với nguy cơ bị xóa sổ trong thế kỷ tới.
Để thúc đẩy tỷ lệ sinh, ông Mori cho rằng, Nhật Bản cần ưu tiên các chính sách hỗ trợ trẻ em để chi phí nuôi dạy trẻ ở mức hợp lý hơn. Người trẻ sẽ được hưởng lợi từ việc suy ngẫm về các câu hỏi được đặt ra trong nghiên cứu của ông.
“Tôi muốn người trẻ tự suy nghĩ và xem xét liệu những gì người lớn đang làm có đúng hay không”, ông nói.
Ninh Trần (theo Japan Times)
Báo Lao động và Xã hội số 83
