Ngày 17/2, tiếp tục chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự thảo Nghị quyết thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo các cơ chế, chính sách đặc thù đầu tư xây dựng dự án điện hạt nhân Ninh Thuận.
Tránh tình trạng nghiên cứu xong thì “cất tủ”
Thảo luận về dự thảo Nghị quyết thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, đại biểu Hoàng Văn Cường (đoàn Hà Nội) cho rằng, nghị quyết tạo ra đột phá rất lớn thúc đẩy nghiên cứu khoa học công nghệ và kỳ vọng đây là lĩnh vực đột phá cho phát triển đất nước.
Nhiều tháo gỡ về thể chế hiện nay đã được đưa ra trong dự thảo nghị quyết như việc tăng ngân sách khoa học công nghệ và chấp nhận rủi ro cho nghiên cứu khoa học công nghệ, sẽ hỗ trợ rất lớn để nhà khoa học yên tâm nghiên cứu.
Mặt khác, việc khoán chi các hoạt động trong quá trình nghiên cứu sẽ giúp nhà khoa học không phải bận tâm trong việc thực hiện các thủ tục hành chính, lo hoàn thiện giấy tờ để đáp ứng các yêu cầu quản lý và thời gian cho việc hành chính còn nhiều hơn cho hoạt động nghiên cứu…
Tuy vậy, đại biểu Hoàng Văn Cường đề nghị bỏ tất cả quy định liên quan tới đấu thầu trong nghiên cứu khoa học công nghệ, bởi một đề tài năm nay đấu thầu được thì đúng thời gian, nhưng năm sau không đấu thầu được thì sẽ phải bỏ đi, do vậy phải chuyển sang cơ chế đặt hàng giao nhiệm vụ và khoán chi, không thực hiện đấu thầu.
Để tránh tình trạng nghiên cứu xong thì “cất tủ”, đại biểu Cường tán thành việc các cơ quan nghiên cứu được lập doanh nghiệp để chuyển giao kết quả nghiên cứu, ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn.
Để đón đầu xu hướng công nghệ hiện nay, đại biểu Hoàng Minh Hiếu (đoàn Nghệ An) cho rằng, chính sách thu hút, phát triển nguồn nhân sự chất lượng cao cho việc phát triển khoa học và công nghệ là vấn đề rất cấp bách.
Đại biểu Hiếu đề xuất, cần có chính sách để các doanh nghiệp, trung tâm nghiên cứu có thể tuyển dụng đội ngũ chuyên gia người Việt ở nước ngoài cũng như chuyên gia quốc tế tham gia đào tạo, nuôi dưỡng nhân tài ở Việt Nam thông qua các chính sách như hỗ trợ về thị thực, miễn giảm thuế và các chính sách khác để họ có thể tham gia làm việc và đào tạo nhân tài một cách ổn định, lâu dài tại Việt Nam.
“Chúng ta cần phải có chính sách này một cách kịp thời và cạnh tranh vì hiện nay các nước trong khu vực cũng đã có những chính sách thị thực rất cởi mở để thu hút nhân sự chất lượng cao,” đại biểu Hoàng Minh Hiếu nhấn mạnh.
Ngoài ra, ông Hoàng Minh Hiếu cũng đề xuất bổ sung các chính sách để bảo đảm đầu ra của các nghiên cứu khoa học và công nghệ trong nước, trong đó tập trung vào việc có chính sách để Nhà nước trở thành khách hàng đầu tiên và quan trọng nhất đối với các kết quả nghiên cứu khoa học và công nghệ trong nước.
Cùng đó, sắp xếp, tổ chức lại các tổ chức khoa học và công nghệ để khắc phục tình trạng chồng chéo, dàn trải, trùng lắp về chức năng, nhiệm vụ, lĩnh vực nghiên cứu, gắn với quá trình cơ cấu lại ngành khoa học và công nghệ.
Phát biểu giải trình một số nội dung đại biểu quan tâm về dự thảo Nghị quyết thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, Bộ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, Nghị quyết không tham vọng tháo gỡ mọi điểm nghẽn, mà chỉ tập trung vào thí điểm một số ít chính sách, cơ chế đặc biệt thuộc thẩm quyền Quốc hội và "đánh trúng" vào các điểm nghẽn kéo dài, các vấn đề cấp bách, để tạo ra sự phát triển đột phá, thực hiện được ngay Nghị quyết 57.
Tháng 5 tới, Quốc hội sẽ thông qua Luật Khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, Luật Công nghiệp công nghệ số và các luật liên quan khác. Theo ông Hùng, đây sẽ là cơ hội để tiếp tục giải quyết căn cơ hơn các vấn đề thể chế, chính sách và cơ chế cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.
Tiếp thu ý kiến đại biểu, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, sẽ nghiên cứu đưa ra khỏi nghị quyết một số chính sách cần thêm thời gian để nghiên cứu và đánh giá toàn diện các mặt tác động, như chính sách về cơ chế tự chủ của tổ chức khoa học công nghệ.
Cần có cơ chế, chính sách đặc thù đối với dự án điện hạt nhân
Thảo luận về các cơ chế, chính sách đặc thù đầu tư xây dựng dự án điện hạt nhân Ninh Thuận, ông Trần Quốc Nam, Chủ tịch UBND tỉnh Ninh Thuận, Trưởng đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Ninh Thuận nhấn mạnh, đây là một vinh dự lớn lao để tỉnh trở thành trung tâm năng lượng sạch của cả nước.
Ông cho biết, Đảng bộ và nhân dân tỉnh Ninh Thuận luôn sẵn sàng tâm thế để triển khai dự án, sau hơn 15 năm kể từ khi có Nghị quyết 41 của Quốc hội khóa 12 năm 2009 về đầu tư hai nhà máy điện hạt nhân.
Chủ tịch UBND tỉnh Ninh Thuận cho biết, theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, toàn bộ công tác giải phóng mặt bằng của hai nhà máy phải hoàn thành trong năm 2025 để bàn giao đất sạch cho chủ đầu tư.
Tỉnh đã và đang tiến hành các công việc với tinh thần "việc gì làm được thì làm ngay, không chờ đợi", quyết tâm hoàn thành các nhà máy theo chỉ đạo của Trung ương và Thủ tướng Chính phủ.
Để đạt các mục tiêu đề ra, ông Trần Quốc Nam kiến nghị, cần có cơ chế chính sách đặc thù và ưu tiên. Điều này là hết sức cần thiết và cấp bách phải được ban hành, đặc biệt là những nội dung liên quan đến công tác giải phóng mặt bằng, vì Luật Đất đai 2024 nếu thực hiện theo những quy định hiện hành sẽ khó có thể hoàn thành trong một năm.
“Chúng ta tin tưởng rằng việc đầu tư nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận sẽ thật sự an toàn và thành công. Nhân dân tin tưởng tuyệt đối, nhất là bà con vùng dự án, di dời có cuộc sống tốt đẹp, hạnh phúc, tiếp thêm niềm tin, sự lan tỏa để đất nước triển khai các dự án tiếp theo.
Và dự án điện hạt nhân Ninh Thuận cũng là một trong những điển hình để chúng ta thực hiện Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia", ông Nam nhấn mạnh.
Đồng tình với đề nghị trên, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (đoàn Lâm Đồng) nhấn mạnh, công nghệ nhà máy điện hạt nhân công suất lớn, thế hệ 3+ với những tính năng ưu việt và vượt trội về an toàn đã được nhiều quốc gia trên thế giới như Liên bang Nga, Mỹ, Pháp, Nhật, Hàn Quốc, Trung Quốc, Ấn Độ và Canada áp dụng thành công.
Tuy nhiên, nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận là dự án đầu tiên của Việt Nam và để đảm bảo tiến độ đã được Ban chỉ đạo nhà nước thông qua cần có cơ chế chính sách đặc thù.
Mặt khác, đại biểu Tú Anh cũng đề xuất ba vấn đề về hoàn thiện luật năng lượng nguyên tử; phát triển nguồn nhân lực và đào tạo; truyền thông và hỗ trợ người dân vùng dự án.
Đặc biệt, cần làm tốt công tác truyền thông và hỗ trợ tốt nhất cho người dân vùng có dự án để tạo sự đồng thuận trong xã hội, đảm bảo người dân có đời sống tốt hơn khi nhường đất xây dựng dự án nhà máy điện hạt nhân.
"Tôi tin rằng với quyết tâm rất cao của cả hệ thống chính trị, sự đồng lòng ủng hộ của người dân và với những cơ chế chính sách đặc thù, nếu được Quốc hội thông qua tại kỳ họp này, mục tiêu xây dựng nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận trong 5 năm là hoàn toàn khả thi", đại biểu Tú Anh khẳng định.
Giải trình, làm rõ các ý kiến đóng góp của đại biểu Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh, dự án điện hạt nhân Ninh Thuận với kỳ vọng trở thành nguồn cung điện nền ổn định, sạch và có giá thành hợp lý trong dài hạn, đang được tái khởi động sau thời gian tạm dừng.
Tuy nhiên, tính phức tạp về công nghệ, yêu cầu vốn đầu tư lớn và đây là dự án điện hạt nhân đầu tiên của Việt Nam đặt ra những thách thức không nhỏ. Vì vậy, Chính phủ đã trình Quốc hội xem xét thông qua các cơ chế, chính sách đặc thù, tạo hành lang pháp lý vững chắc cho việc triển khai.
Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nêu rõ sự cấp thiết của việc ban hành Nghị quyết, xuất phát từ nhu cầu điện năng trong những năm tới là rất lớn để đáp ứng nhu cầu tăng trưởng 8 - 10% trở lên đến năm 2030 và trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu trở thành quốc gia trung hòa carbon vào năm 2050.
Theo dự thảo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, tổng công suất toàn hệ thống đến năm 2030 dự kiến đạt 230.000 MW, gấp 3 lần công suất hiện tại. Trong bối cảnh đó, điện hạt nhân được xem là giải pháp quan trọng, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, đáp ứng mục tiêu tăng trưởng kinh tế.
"Điện hạt nhân là nguồn điện sạch, điện nền, công suất khả dụng cao, có khả năng cung cấp điện năng ổn định và giá thành hợp lý trong dài hạn, góp phần bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia, đáp ứng mục tiêu tăng trưởng 2 con số về kinh tế trong kỷ nguyên mới", Bộ trưởng khẳng định.
Ông cũng nhấn mạnh kinh nghiệm quốc tế cho thấy, các dự án điện hạt nhân quy mô tương tự thường mất khoảng 10 năm từ khi phê duyệt đến khi vận hành và đều cần có cơ chế, chính sách đặc thù để đảm bảo tiến độ.
Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên bày tỏ mong muốn Quốc hội xem xét thông qua Nghị quyết ngay tại kỳ họp này để tạo cơ sở pháp lý cho việc triển khai dự án, tận dụng các điều kiện thuận lợi và đảm bảo tiến độ hoàn thành vào năm 2030 - 2031.
C.Giang
Báo Lao động và Xã hội số 21
