Nhưng với sự phát triển của công nghệ đang dần mở ra cơ hội việc làm mới trên các nền tảng số để nhóm lao động trên gia tăng thu nhập...
Kinh tế số - cơ hội việc làm cho nhiều ngành nghề, công việc mới
Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, tính đến nửa đầu năm 2024, số lao động phi chính thức là 33,4 triệu người, tỷ lệ lao động có việc làm phi chính thức là 65%, vẫn ở mức cao.
Lao động phi chính thức thường làm các công việc giản đơn, ít đòi hỏi trình độ kỹ năng hoặc trình độ chuyên môn kỹ thuật. Khoảng 35,3% lao động phi chính thức làm nghề giản đơn, chiếm tỷ trọng cao nhất trong 9 nhóm nghề có sự tham gia của lao động phi chính thức.
Số lao động phi chính thức làm các công việc có trình độ cao, như nhà chuyên môn kỹ thuật bậc cao; nhà chuyên môn kỹ thuật bậc trung; nhân viên văn phòng… chiếm tỷ trọng rất thấp, chỉ khoảng 1,9%.
Theo ông Tạ Việt Anh, Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ Hỗ trợ chương trình, dự án an sinh xã hội Việt Nam, việc làm phi chính thức vốn được coi là việc làm bấp bênh, song nhiều lao động vẫn chấp nhận gắn bó với công việc này trong thời gian dài. Có tới 41,1% lao động phi chính thức đã làm công việc thiếu ổn định này từ 3 - 9 năm và 39,1% làm từ 9 năm trở lên.
“Hạn chế về trình độ chuyên môn kỹ thuật có thể là nguyên nhân khiến lao động phi chính thức không thể chuyển đổi công việc của mình, mặc dù thu nhập từ công việc đó đôi khi không đảm bảo điều kiện sống tối thiểu”, ông Tạ Việt Anh nói.
Bà Hoàng Phương Thảo, Giám đốc điều hành Tổ chức ActionAid tại Việt Nam cho biết, không chỉ Việt Nam mà rất nhiều nước khác có NLĐ chuyển từ chính thức sang phi chính thức ngày càng tăng. Tỷ lệ lao động phi chính thức ở Việt Nam chiếm tỷ lệ cao ở mức vừa phải so với các nước ASEAN.
Bà Thảo cho rằng, nền kinh tế số đã được công nhận và thực hiện trên thế giới cách đây rất nhiều năm. Tại Việt Nam, vài năm gần đây, đặc biệt là sau dịch Covid-19, chúng ta cảm nhận rất rõ tác động cũng như sự hiện diện của nền kinh tế số trong cuộc sống. Dân số Việt Nam đạt 100 triệu người, hiện có hơn 187 triệu điện thoại di động đang hoạt động, trung bình mỗi người có 2 điện thoại. Điều này cho thấy sự chủ động của người Việt Nam trong việc tiếp cận kinh tế số để tìm kiếm thông tin cũng như hưởng lợi từ nó.
Kỷ nguyên số đang tác động mạnh đến thị trường lao động, nhiều ngành nghề, công việc truyền thống, thủ công bị xóa bỏ, nhiều lao động ở các quốc gia sẽ mất đi việc làm, trong đó có lao động phi chính thức; đồng thời nó cũng mở ra cơ hội cho nhiều ngành nghề, công việc mới…
Đào tạo nghề, tạo hành lang pháp lý hỗ trợ lao động phi chính thức tìm việc làm
Để trang bị kỹ năng cho NLĐ, những năm qua, công tác đào tạo nghề cho NLĐ, trong đó có lao động phi chính thức đã được Đảng, Nhà nước quan tâm. Theo số liệu của Tổng cục GDNN (Bộ LĐ-TB&XH), hơn 10 năm qua, cả nước đã đào tạo nghề bình quân 1 triệu người/năm, 4,6 triệu người được hỗ trợ đào tạo. NLĐ qua đào tạo có việc làm mới, tiếp tục làm nghề cũ có năng suất và thu nhập tốt hơn, tính đến năm 2020 chiếm khoảng 85%. Đây là yếu tố quan trọng góp phần đảm bảo an sinh xã hội, giải quyết việc làm cho NLĐ bao gồm cả lao động phi chính thức.
Đáp ứng xu thế của thị trường lao động, tại Hà Nội, bà Vũ Thị Thanh Liễu, Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội cho biết, đơn vị đã đào tạo để học viên có thể ứng dụng công nghệ số vào khởi nghiệp và cải thiện cuộc sống. Đơn cử với nghề bán hàng online, nhiều học viên sau khi hoàn thành khóa đào tạo nghề tại trung tâm đã mở cửa hàng trực tuyến trên các nền tảng như Shopee, Facebook, Zalo, Grabfood...
“Việc này giúp họ tiếp cận được lượng khách hàng rộng lớn và tăng doanh thu một cách đáng kể. Với nghề sáng tạo nội dung số, một số học viên đã học cách tạo và quản lý nội dung trên các nền tảng như Youtube, TikTok, Instagram. Họ sản xuất các video hướng dẫn, chia sẻ kiến thức”, bà Vũ Thị Thanh Liễu cho hay.
Ngoài ra, có khá nhiều lớp đào tạo nghề cho lao động phi chính thức theo hình thức trực tuyến, nhất là đào tạo kỹ năng kinh doanh trên nền tảng kỹ thuật số. NLĐ có thể học lý thuyết online qua nền tảng số và thực hành kỹ năng ngay tại nơi mình làm việc. Sau đó, nếu cần có thể thi lấy chứng chỉ kỹ năng nghề.
Trước những thay đổi mạnh mẽ, với nhiều vấn đề thời sự đặt ra đối với thị trường lao động, dự thảo Luật Việc làm (sửa đổi) đã bổ sung quy định hỗ trợ chính thức hóa việc làm phi chính thức trong bối cảnh già hóa dân số và thực trạng thị trường lao động Việt Nam. Đồng thời, bổ sung quy định về giao dịch việc làm điện tử, đảm bảo phù hợp với pháp luật về giao dịch điện tử và thương mại điện tử.
Tại dự thảo Luật Việc làm (sửa đổi) Bộ LĐ-TB&XH cũng đề xuất bổ sung quy định xây dựng cơ sở dữ liệu để quản lý lao động, bổ sung quy định về hoạt động dịch vụ việc làm trên môi trường mạng, khu vực phi chính thức. Đồng thời, xem xét quản lý lao động bằng "sổ lao động điện tử" gắn với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và các cơ sở khác… để từ đó có chính sách hỗ trợ, khuyến khích việc làm sáng tạo, trình độ cao như bảo hiểm, tài chính, youtuber, blogger, đến việc làm phổ thông như giao hàng, bán hàng online...
Hà Phương
Báo Lao động và Xã hội số 117
