Dạy con nói “không” giúp bảo vệ trẻ
"Không nhận quà từ người lạ” là trải nghiệm khi chị Nguyễn Minh Tâm gặp và tiếp xúc với những người bạn mới của con mình. Kể về kỷ niệm “không mấy dễ chịu” này, chị Tâm chia sẻ: Sau khi chuyển về sống ở một chung cư tại quận Cầu Giấy (Hà Nội), 2 con của chị (đang học lớp 1) đã có sự hòa nhập tốt với những bạn cùng tòa nhà.
Để tạo thêm mối thân tình, chị chủ động mua một vài cuốn sách cùng những món đồ chơi nhỏ để tặng cho các bạn mới của con. Tuy nhiên, điều làm chị bất ngờ và có chút hụt hẫng lẫn bối rối vì chúng đều cảm ơn nhưng từ chối nhận quà (khác với những đứa trẻ ở nơi cũ).
Trao đổi vấn đề này với chuyên gia tâm lý Vũ Hoài Sơn, chị được biết, trẻ biết từ chối là một kỹ năng cần thiết để bảo vệ các con khỏi bị lợi dụng, bắt nạt hay lạm dụng tình dục trước những người mới quen, thậm chí là cả người thân với những lời đề nghị không phù hợp các nguyên tắc của gia đình, xã hội...
Khi trẻ chưa tự phân biệt được những tình huống cần nói “không”, cha mẹ hãy là người hướng dẫn và giúp con hình thành thói quen xin phép cha mẹ trước khi nhận từ ai đó món quà hay lời đề nghị gì. Và khi không cho phép, cha mẹ đừng quên giải thích cho trẻ hiểu vì sao. Cha mẹ đưa ra cho trẻ một vài ví dụ về lý do từ chối, chẳng hạn: “Bố mẹ con chưa cho phép ạ!”. Đây sẽ là một lý do chính đáng mang tính nghiêm túc mà trẻ cung cấp để người đối diện tiếp nhận thông tin và không ép buộc trẻ phải nhận quà.
Hầu hết trẻ cho rằng từ "có" mang nghĩ tích cực trong khi từ "không" mang nghĩa tiêu cực nên ngại ngùng khi phải từ chối lời đề nghị của người khác dù bản thân không thích. Vì vậy, cha mẹ dạy con hiểu rằng, sự khác biệt trong quan điểm, sở thích là một phần trong mối quan hệ của con người. Nếu quan điểm khác với mọi người xung quanh, trẻ có thể từ chối để bảo vệ mình.
Theo chuyên gia tâm lý Vũ Hoài Sơn: “Việc các cháu từ chối nhận quà của chị Tâm chính là kỹ năng ngăn chặn những rủi ro có thể xảy ra khi giao tiếp với người lạ khi chưa có sự đồng ý của cha mẹ. Tuy nhiên, hãy dạy trẻ cần phải cảm ơn một cách lễ phép trước khi từ chối để làm giảm đi cảm xúc tiêu cực ở người bị từ chối, đồng thời biết ghi nhận lòng tốt từ người đề nghị”.
Ngoài ra, để trẻ có thể tự tin nói “không” trong những tình huống cần thiết, cha mẹ và con nên thường xuyên thực hành các tình huống để biết trẻ sẽ làm gì nếu bị yêu cầu làm một việc mà chúng không thích, hoặc sẽ từ chối thế nào trước một lời đề nghị hấp dẫn nhưng tiềm ẩn những rủi ro.
Biết nói “không”, trẻ sẽ ý thức hơn về quyền của mình!
Thực tế cho thấy, việc học cách nhận biết và nói “không” trong những trường hợp cần thiết không chỉ giúp trẻ tự bảo vệ bản thân khỏi các nguy cơ lạm dụng, xâm hại, bắt cóc... mà còn giúp trẻ tự tin bảo vệ quan điểm cá nhân trước những định hướng, áp đặt mà trẻ cảm thấy không phù hợp. Biết nói “không” cũng giúp trẻ nhận thức hơn về các quyền của chính mình đã được pháp luật công nhận cũng như được ghi trong Công ước của Liên hợp quốc về quyền trẻ em. Trẻ em có quyền được tự do bày tỏ ý kiến và mọi quan điểm của trẻ em phải được coi trọng một cách thích đáng, tương ứng với độ tuổi và mức độ trưởng thành của trẻ.
Trở lại câu chuyện ở trên, khi trao đổi với chuyên gia tâm lý Vũ Hoài Sơn, chị Tâm hiểu rằng, cha mẹ không nên ép trẻ làm những điều trẻ không thích. Hãy cho con quyền tự chủ trong tầm kiểm soát của con và cha mẹ cần học cách tôn trọng sự lựa chọn của con. Cũng sau buổi trao đổi đó, chị Tâm đã thay đổi “chiến thuật” tặng quà. Lần này, chị cùng con chủ động liên hệ và đến tận nhà các bạn, bày tỏ niềm vui khi các con có sự hòa nhập và xin phép gia đình được tặng những món quà nhỏ nhưng ý nghĩa nhân dịp Trung thu cho những người bạn mới.
Dạy trẻ biết từ chối, nói “không” trước những điều kiện cụ thể không chỉ là dạy lối ứng xử lịch sự mà còn giúp con tự bảo vệ mình một cách hiệu quả. Đặc biệt là trước nguy cơ số vụ trẻ em bị xâm hại, bắt cóc xảy ra liên tiếp trong thời gian gần đây.
Từ việc có thể tự nhận thức việc nên làm, không nên làm trong những tình huống cụ thể và học cách dứt khoát trong lời nói và hành động, trẻ sẽ trở nên mạnh mẽ, tự tin để có thể tham gia và có quyền quyết định các vấn đề liên quan đến bản thân một cách hiệu quả nhất.
Box: Một trong những phương pháp tốt nhất để bảo vệ trẻ khỏi bị lợi dụng, bắt nạt hay lạm dụng tình dục là dạy trẻ biết nói "không". Khả năng này bao gồm hiểu được nhu cầu, trân trọng bản thân, biết cách từ chối làm những điều không muốn.
Xuân Quang
Ấn phẩm Vì trẻ em số 14
