Hình ảnh đẹp nhất khi tôi nhớ về ông là những lần theo ông đi hái chè. Hình ảnh thương nhất là khi ông bẻ đôi quả chuối chia cho tôi một nửa, ông ăn một nửa và chừng giờ sau thì ông trút hơi thở cuối cùng bên chúng tôi...
Nhà có một vườn chè xanh, lúc nào cũng đặt sẵn ở đấy một cái thang gỗ. Nhưng ông nội đã già, không còn trèo được. Thang là để cho mẹ tôi, còn ông sẽ hái lá chè ở những cành thấp.
Tôi líu lo bên ông, cầm rổ hứng lá chè, lắm khi cũng mỏi, đành buông rổ xuống vườn, chạy đi tìm xác ve. Ông nội mải nói chuyện đông tây, tay lơ đãng thả nắm lá chè xuống, tưởng thả vào rổ cháu đang hứng, có lúc hóa ra toàn thả xuống vườn…
Nội vốn làm thông dịch ở Nhà máy chấu thuở Pháp chiếm đóng Thành Nam, sau là công nhân xưởng nhuộm của Nhà máy Dệt Nam Định. Nghe mẹ thường kể, trước mặt làng về phía Tây là cánh đồng Bông rộng lớn, mẹ tôi sáng nào 5h cũng chèo thuyền đưa ông qua đồng Bông để lên đường cái, là đường 38A bây giờ. Từ đây, ông có khi đi bộ, có khi đi xe ngựa vào nhà máy.
Chiều tối, mẹ lại chèo thuyền nan bơi ngang cánh đồng Bông, chạm đường cái là gặp ông đợi sẵn. Khi tôi có mặt trên đời, ông đã nghỉ hưu lâu rồi. Có lẽ ông chỉ còn làm được việc lớn nhất mỗi ngày là hái chè, hãm chè, rồi đeo kính cầm lên một quyển sách mà ông gọi là Tam quốc, thư thả vừa uống chè vừa đọc.
À, ông còn có một cái thú nữa là đánh tổ tôm, với ông Kim, ông Bảy… hay chống gậy ba toong đến nhà tôi, ngồi trên sập gụ, nhiều nhất là trong tháng Giêng, sau Tết. Đêm khuya, mẹ tôi nấu cháo gà mời các ông ăn, các ông gọi mẹ lại, cho “tiền hồ”.
Tầm gần trưa mỗi ngày, ngấn nắng trườn dần qua bậu cửa, xuống thềm hè, rồi qua hè, xuống sân. Cả một cái sân gạch trong tầm mắt đứa trẻ lên ba lên năm ngày ấy là mênh mông ngời ngợi nắng. Bố dạy tôi cách nhìn ngấn nắng để đoán giờ. Ngấn nắng bám trên bậu cửa là tầm sáu, bảy giờ sáng.
Ngấn nắng bò xuống thềm hè thì qua tám đến chín giờ. Khi ngấn nắng trườn xuống sân gạch, là qua chín, mười giờ. Rồi từ đó chỉ còn chan hòa những nắng là nắng, khắp sân gạch đến vườn cây, trên mái ngói, từ vườn nhà chan chan vời vợi trên đồng ruộng.
Khi ngấn nắng trườn xuống sân gạch là lúc mẹ tôi sẽ múc nước giếng thơi để rửa chè. Ông nội bỏ bã chè hôm qua từ ấm tích ra, phủ lên mấy gốc cây mai, hoa hồng ở vườn trước.
Ông múc nước bể súc sạch ấm tích, rồi vặn nhẹ từng nắm chè bỏ vào. Vặn chè là để lá chè dập nhẹ, sẽ đượm nước hơn - ông nói, khi mẹ tôi kịp xách ấm nước vừa sôi từ dưới bếp lên. Chiếc ấm nhôm bị lửa rơm nhuộm đen chùi chũi, nóng bỏng. Ông lót tay, rót nhẹ một ít nước vào tích để tráng chè. Mùi của chè xanh tươi ngan ngát thơm lên.
Lấm tấm vô vàn hạt nước từ tay ông rót xuống, tựa cườm hoa rắc lên nền sân đang chan hòa nắng sớm. Theo mỗi chuyển động lúc ông rót nước tráng chè buổi sáng dưới ánh trời rực rỡ, tôi thấy bóng ông rung rinh in xuống thềm sân, hiền hậu tựa một vầng mây trắng...
Vào cái buổi chiều cuối cùng ông chia cho tôi nửa quả chuối chín rồi ra đi, ông nằm nhẹ nhõm trên chiếc giường rẻ quạt. Chiếc giường gỗ mà có lẽ trong nhà tôi, ba thế hệ đã lần lượt nối tiếp nhau gửi nơi đó giấc ngủ của đời mình... Tôi và ông nghẹn ngào ăn hết mỗi nửa quả chuối. Thoáng có bóng ông Kim, người bạn tổ tôm của nội chống ba toong đến, dợm tiếng từ đầu sân.
Cha tôi mời ông Kim vào nhà. Ông Kim đặt tay lên trán ông tôi, cầm tay ông tôi lắc lắc và bảo, để tôi đặt tên cúng cơm cho ông nhé. Nội tôi khẽ chớp mắt, gật đầu. Ông Kim chừng nghĩ ngợi một lát rồi nói nhỏ tên cúng cơm cho nội và cha mẹ tôi đủ nghe. Nội lại khe khẽ gật đầu, vẻ mặt bằng lòng, và chỉ một lúc sau, đôi mắt hiền hậu của nội tôi từ từ khép lại…
Khi đó là giữa tháng sáu lịch Âm, nắng oi không thể nào tả xiết trong ngày chúng tôi đưa tiễn nội ra đồng. Rồi ngày mai, là trận bão khủng khiếp ập đến lúc nửa đêm, giật mất khỏi cây mít cổ thụ bên vườn chè của nội tôi mấy chục quả xanh non. Cây mít cổ thụ cũng để tang ông nội bằng quầng vôi trắng xóa vấn quanh tấm thân già nua có lẽ đã gần trăm năm tuổi…
Vườn chè cổ thụ của ông nội khi ấy đương đơm một mùa hoa trắng ngần, thơm ngát. Mới buổi chiều trước khi ông đi, mẹ dắt tôi sang vườn. Hôm ấy, mẹ hái chè thật nhiều, thật vội. Có lẽ mẹ đã chẳng còn tâm trạng nào mà kén chọn lá già săn hay bánh tẻ gì nữa.
Bình thường, nếu ông khỏe, mùa này mẹ sẽ còn hái nụ chè để phơi khô, cất đi dùng thay lá chè vào mùa đông. Còn bây giờ, cứ với lấy cành nào gần mình nhất là mẹ hấp tấp hái, có khi ngắt cả ngọn non, và sùi sụt khóc. Mẹ bảo, ông con có lẽ lần này không qua khỏi rồi!
Tôi vốn luôn mường tượng mái tóc mây hoa của ông nội mỗi lần đứng lúi húi nhỏ thó dưới vườn, ngước nhìn lên hình ảnh ông thoáng như chung chiêng, rung động khi với tay hái lá trên cành cao. Hoa chè từng đốm trắng ngời dưới nắng, rung rinh trên mái tóc ông bềnh bồng, xao xuyến...
Rất nhiều năm sau ngày vắng bóng ông, tôi luôn nhớ về mái tóc ông tôi màu mây nắng rung rinh trên chòm xanh lá thắm những ngày tháng ấy. Có lần tôi viết bài thơ “Mây trắng trong vườn chè ông nội”, rồi không hiểu vì lẽ gì không kịp lưu lại, tôi chỉ nhớ được hai câu kết: “Con ước làm mây trong vườn chè hoa nắng/ Uớc nội làm mây trắng bay lên”.
Muốn viết lại một bài thơ đã mất, tưởng dễ mà thật không thể nào! Ông nội với mái tóc mây bồng bềnh trong vườn chè hoa nắng, chính là bài thơ đẹp nhất trong phương trời tuổi nhỏ của tôi. Cuộc đi vào cõi vô cùng của ông nội ngày ấy, tựa như một bài thơ đã mất!
Có lẽ lúc này, ông nội tôi và những người thân yêu đã khuất bóng trong gia đình, đang làm mây trắng phiêu du trên khắp các phương trời xa tắp. Phương trời in bóng dáng những cuộc đời đã xa xăm, còn gửi linh hồn mình ở lại.
Phương trời mây nắng có đóa trà hoa thơm lên từ mơ ước của bài thơ tôi viết, mỗi mùa về thành kính dâng lên, để nhớ, để thương…
Nhà thơ Trang Thanh
Ấn phẩm Vì trẻ em Xuân Ất Tỵ 2025
