Đây là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật, tàn tật và tử vong vì tự tử. Thạc sĩ tâm lý trẻ em Nguyễn Tú Anh đã có những chia sẻ với phóng viên Dân trí về giải pháp khắc phục rối loạn cảm xúc ở trẻ em và những lưu ý cho phụ huynh.
PV: Theo chị, những dấu hiệu nào cho thấy trẻ em đang gặp phải vấn đề sức khỏe tâm thần?
Chuyên gia tâm lý Nguyễn Tú Anh: Cha mẹ cần chú ý đến các dấu hiệu và biểu hiện cho thấy sức khỏe tinh thần và sự bất ổn tâm lý ở con. Ví dụ: Sự thay đổi hành vi đột ngột hoặc đáng lo như gia tăng sự hung hãn, thu mình hoặc thay đổi tâm trạng thất thường kéo dài, báo hiệu các vấn đề sức khỏe tinh thần tiềm ẩn.
Căng thẳng về cảm xúc như buồn bã, lo lắng, sợ hãi hoặc tuyệt vọng dai dẳng, gây cản trở các sinh hoạt hằng ngày. Khó tập trung, bồn chồn, hay bị xao nhãng, khó hoàn thành nhiệm vụ hoặc khó đưa ra quyết định với tâm trạng tiêu cực có thể là dấu hiệu của những khó khăn tâm lý, có những rối loạn phát triển hoặc nhu cầu đặc biệt, như rối loạn tăng động, giảm chú ý (ADHD) hoặc rối loạn lo âu.
Thay đổi về giấc ngủ (mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều) hoặc thói quen ăn uống không lành mạnh (chán ăn hoặc ăn quá nhiều).
Ngoài ra, cha mẹ cũng cần để ý các triệu chứng của cơ thể trẻ: Dù khám sức khỏe bình thường nhưng trẻ than phiền về khó chịu của cơ thể mà không giải thích được như đau đầu, đau bụng hoặc các triệu chứng khác cũng có thể là biểu hiện của vấn đề tâm lý tiềm ẩn.
Rút lui và thu mình khỏi tương tác xã hội như né tránh tương tác, khó khăn trong tạo dựng và duy trì tình bạn, kết quả học tập giảm sút đột ngột. Các hành vi tự làm hại bản thân, cho thấy sự thiếu kiểm soát hành vi hoặc khó điều tiết cảm xúc.
Tiền sử gia đình mắc bệnh tâm lý, thần kinh hoặc lạm dụng dược chất có thể làm tăng nguy cơ trẻ gặp phải những thách thức tương tự.
Nếu cha mẹ nhận thấy bất kỳ dấu hiệu nào như trên ở con, cần cân nhắc thấu đáo và nhanh chóng tìm kiếm sự trợ giúp từ nhà chuyên môn.
Vậy cha mẹ có thể làm gì để khắc phục rối loạn cảm xúc ở trẻ, thưa chị?
- Khi không ổn định về mặt tâm lý, tinh thần hay cảm xúc, trẻ rất cần một người lớn vững chãi, bình ổn và đáng tin cậy. Cha mẹ nên ưu tiên việc giao tiếp cởi mở, lắng nghe tích cực, thấu hiểu và ghi nhận cảm xúc của con.
Nếu nhận thấy vấn đề khó khăn của con nằm ngoài khả năng xử lý và kiểm soát của mình, cha mẹ hãy tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ
tâm lý.
Các chuyên gia tâm lý hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần sẽ hướng dẫn khắc phục tình trạng này thế nào?
- Chuyên gia tâm lý sẽ tiến hành đánh giá toàn diện để hiểu các triệu chứng, mối lo ngại và tình trạng sức khỏe tâm lý tổng thể của trẻ và cả bối cảnh gia đình nếu cần; phỏng vấn trẻ và phụ huynh, sử dụng các bảng hỏi được quy chuẩn cũng như quan sát lâm sàng.
Cha mẹ sẽ được biết về tình trạng của con, bao gồm thông tin về vấn đề sức khỏe tâm thần, triệu chứng thường gặp và các biện pháp điều trị. Dựa trên kết quả đánh giá, chuyên gia làm việc với cha mẹ để xây dựng kế hoạch điều trị phù hợp.
Chuyên gia sẽ cung cấp các biện pháp can thiệp trị liệu để giúp trẻ đối phó với các triệu chứng, phát triển các chiến lược đối phó lành mạnh và cải thiện chức năng tổng thể.
Các buổi trị liệu có thể tập trung vào nhiều lĩnh vực khác nhau như kỹ thuật nhận thức - hành vi, kỹ năng điều tiết cảm xúc, đào tạo kỹ năng xã hội và xử lý chấn thương tâm lý… Phụ huynh sẽ được hướng dẫn cách hỗ trợ tốt nhất cho con.
Trong quá trình trị liệu, hình thức chơi nào hiệu quả giúp phát triển kỹ năng cảm xúc, xã hội và mang tới cảm xúc tích cực cho trẻ?
- Vui chơi là một cách hiệu quả giúp trẻ phát triển các kỹ năng cảm xúc, xã hội và nhận thức, phát huy những cảm xúc tích cực, đặc biệt với trẻ nhỏ cần được tiếp nhận trị liệu tâm lý.
Hoạt động vui chơi sẽ giúp tạo môi trường an toàn, thân thiện, thoải mái, trẻ sẽ giao tiếp cởi mở và tự do thể hiện bản thân mà không sợ bị phán xét. Nên kết hợp đồ chơi, trò chơi và các chủ đề để trẻ khám phá và thể hiện nhiều loại cảm xúc.
Sử dụng búp bê hoặc con rối để nhập vai vào các tình huống khác nhau có thể giúp trẻ truyền đạt cảm xúc tự nhiên. Khuyến khích trẻ thể hiện bản thân cởi mở và trấn an khi trẻ trải qua những cảm xúc khó khăn.
Bằng cách kết hợp trò chơi vào các biện pháp can thiệp, cha mẹ, chuyên gia tâm lý và chuyên gia sức khỏe tâm thần có thể hỗ trợ hiệu quả sự phát triển cảm xúc của trẻ, nâng cao cảm xúc tích cực và sức khỏe tổng thể cho trẻ.
Theo chị, trẻ cần được trang bị hành trang và kỹ năng mềm nào để đối mặt với các vấn đề về sức khỏe tâm thần?
- Để giúp trẻ đối mặt với các thử thách về sức khỏe tâm thần, quan trọng là phải tập trung vào việc thúc đẩy khả năng phục hồi cảm xúc (sức bền tâm lý), khả năng tự nhận thức và các chiến lược đối phó lành mạnh.
Một số công cụ và kỹ năng mềm chính nên trang bị cho trẻ là: Xác định và bày tỏ cảm xúc phù hợp sẽ giúp trẻ trải nghiệm mọi cung bậc cảm xúc theo cách lành mạnh nhất;
Học cách truyền đạt suy nghĩ và cảm xúc một cách rõ ràng, bằng cả lời nói và cử chỉ; Kỹ năng giải quyết vấn đề giúp trẻ đối diện với thách thức và thất bại bằng tư duy chủ động; Các kỹ thuật quản lý căng thẳng như hít thở sâu và các bài tập thư giãn giúp trẻ đối phó với căng thẳng và lo lắng.
Bên cạnh đó, trẻ cần học chiến lược đối phó tích cực để quản lý những cảm xúc và tình huống khó khăn, bao gồm viết nhật ký, dành thời gian hòa mình vào thiên nhiên, các sở thích mang lại niềm vui và sự thoải mái đầu óc, tâm trí.
Cha mẹ khuyến khích trẻ tập thể dục, ăn uống lành mạnh, ngủ đủ giấc và tham gia các hoạt động giải trí để thúc đẩy sức khỏe tổng thể; dạy trẻ các kỹ năng phục hồi như sự lạc quan, kiên trì và khả năng thích ứng để phát triển tư duy tích cực và vượt qua thất bại; nuôi dưỡng sự đồng cảm và lòng trắc ẩn ở trẻ sẽ thúc đẩy lòng tốt, sự hiểu biết và giúp đỡ những người gặp khó khăn.
Xin cảm ơn chị.
Hồng Nga (thực hiện)
