Từ môi trường học đường đến gia đình, xã hội; từ cuộc sống thực đến không gian ảo, áp lực đồng trang lứa đang thực sự trở thành nỗi ám ảnh tâm lý đối với nhiều bạn trẻ.
Nỗi ám ảnh “con nhà người ta”
Peer pressure là một thuật ngữ chuyên ngành giáo dục, tâm lý học và được hiểu là áp lực đồng trang lứa. Theo từ điển tâm lý học thuộc Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ, áp lực đồng trang lứa là khi cá nhân chịu ảnh hưởng của những người thuộc cùng một nhóm xã hội (cùng độ tuổi, cùng lớp, cùng công ty, lĩnh vực chuyên môn…) phải thay đổi hành vi, thái độ, giá trị để phù hợp với các chuẩn mực của nhóm.
Hiểu đơn giản hơn, áp lực đồng trang lứa chính là cảm giác tự ti, thua kém, thậm chí là hoài nghi và phủ nhận mọi thành quả của bản thân khi không đạt được những điều giống với bạn bè xung quanh. Hội chứng tâm lý này xuất hiện ở mọi lứa tuổi, nhưng phổ biến ở tuổi vị thành niên và thanh thiếu niên, bởi sự thiếu hụt kinh nghiệm sống, cũng như những thay đổi về tâm sinh lý khiến các em dễ bị tác động hơn.
Nhật Minh, học sinh lớp 10 cho hay, áp lực đồng trang lứa là một trong những vấn đề khiến em suy nghĩ nhiều nhất. Những áp lực này cứ lặp đi, lặp lại khiến em bị stress, mất ngủ, căng thẳng, học tập thiếu tập trung.
“Em thấy xung quanh ai cũng học giỏi hơn em, điểm số cao hơn em. Rồi chơi thể thao, tham gia các hoạt động... ai cũng giỏi hơn khiến em rất áp lực. Nhiều lần, em tìm cách để vượt qua áp lực đó nhưng không được” - Nhật Minh chia sẻ.
Áp lực đồng trang lứa còn xảy ra với không ít học sinh THPT khi gặp áp lực về thi cử, nhất là băn khoăn trong việc chọn ngành, chọn nghề nào cho phù hợp với năng lực của bản thân. Một số học sinh chia sẻ, do bị áp lực từ phía gia đình và áp lực học tập, điểm số, thi cử… nên luôn lo âu, khủng hoảng tâm lý.
Thực tế cho thấy, áp lực đồng trang lứa đang đè nặng lên giới trẻ hiện đại, không chỉ trong vấn đề học tập mà còn ở nhiều khía cạnh khác trong cuộc sống. Bên cạnh đó, sự kỳ vọng của cha mẹ, sự so sánh của những người xung quanh, ảnh hưởng từ mạng xã hội cũng là nguyên nhân khiến người trẻ rơi vào những áp lực và cảm giác tự ti.
Cách vượt qua áp lực đồng trang lứa
Áp lực đồng trang lứa nếu diễn ra trong thời gian dài có thể dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe tinh thần như lo âu, stress, trầm cảm...
Em Mai Hương (16 tuổi ở Hà Nội) bộc bạch: “Gần đây, em luôn hoang mang, suy nghĩ mọi thứ trở nên quá mức. Nhiều khi, em trải qua cảm giác lạc lõng, không thể chia sẻ với ai, chỉ sống trong im lặng. Nhiều người cho là do em suy nghĩ nhiều. Thực tế, không ai gây áp lực lên em nhưng em lại luôn tự tạo áp lực cho bản thân. Có thời điểm, em phải dùng thuốc an thần để ổn định tinh thần. Em không biết làm gì để thoát được những áp lực này?”.
Theo chuyên gia tâm lý Phạm Thị Thảo Nguyên: “Áp lực đồng trang lứa là một con dao hai lưỡi. Ở mức vừa phải, có thể xem như một động cơ giúp bạn trẻ đi đúng hướng, nhưng khi áp lực trở thành gánh nặng, nó sẽ ảnh hưởng nhiều tới chất lượng cuộc sống của giới trẻ. Để cởi bỏ áp lực này chính là đối diện và chấp nhận.
Chấp nhận áp lực giống như chấp nhận việc có lúc bạn sẽ bị điểm kém, hay không đủ tiền để mua một món đồ bạn thích chẳng hạn. Bạn trẻ nếu đang trải qua giai đoạn cảm xúc này, hãy chủ động tìm cách để thoát khỏi nó. Đừng để áp lực đồng trang lứa trở thành gánh nặng, bởi cũng giống tuổi dậy thì, ai rồi cũng phải trải qua loại áp lực này ít nhất một lần trong đời”.
Chia sẻ về cách bản thân đã đối diện và vượt qua áp lực đồng trang lứa, Mạnh Hùng (học sinh lớp 12 ở Đông Anh, Hà Nội) kể: “Khi rơi vào trạng thái này, em thường nghe nhạc, xem phim để thư giãn. Đồng thời, em cũng tự trấn an bản thân bằng việc nghĩ mình là một cá thể duy nhất, riêng biệt, chỉ cần mình hôm nay tốt hơn ngày hôm qua là được.
Hơn nữa, hãy coi áp lực đồng trang lứa chính là công cụ phát triển bản thân. Thay vì cảm thấy ghen tị, chán ghét và khó chịu với người giỏi hơn mình, em đã học hỏi, chắt lọc, lĩnh hội những kinh nghiệm hay của họ để bản thân nỗ lực hơn”.
Bạn Linh Anh (học sinh lớp 11 ở Cầu Giấy, Hà Nội) cho biết: “Để vượt qua áp lực này, em đã chọn cách tâm sự với gia đình về những khó khăn mình phải đối mặt. Bố mẹ đã phân tích cho em thấy thế mạnh của chính mình, đó chính là sự bền bỉ theo đuổi đến cùng một mục tiêu. Nhờ sự chia sẻ và nhận được những tư vấn của bố mẹ mà em thấy nhẹ nhõm và dần lấy lại được sự tự tin”.
“Cách tốt nhất để vượt qua áp lực đồng trang lứa là khám phá năng khiếu của bản thân mà không đặt nặng thành tích. Thay vì so sánh mình với người khác, các bạn trẻ cần khám phá sâu vào chính mình để tìm hiểu mình muốn gì.
Các hình thức trị liệu nghệ thuật như viết, vẽ, làm nhạc, kịch ứng tác… là phương pháp rất hay để thể nghiệm và khám phá bản thân. Điều quan trọng là các em đừng sợ ai sẽ cười hay đánh giá mình” - ThS. Nguyễn Vân Anh (Chuyên gia tâm lý trẻ em và thanh thiếu niên) khuyên các bạn trẻ.
Kim Liên
Ấn phẩm Vì trẻ em số 16
