Việt Nam chưa giàu đã già
Tại Hội thảo khoa học “Già hóa dân số (GHDS) Việt Nam - Thực trạng, xu hướng và khuyến nghị chính sách” được tổ chức mới đây, PGS, TS, Lê Hải Bình, Tổng biên tập Tạp chí Cộng sản cho biết: Từ năm 2011, Việt Nam bắt đầu quá trình già hóa dân số (người từ 60 tuổi trở lên chiếm 10% dân số).
Đến đầu năm 2024, số người cao tuổi đã xấp xỉ 17 triệu người (chiếm 17%). Dự kiến đến năm 2036, nước ta bước vào giai đoạn dân số già với tỷ lệ người từ 60 tuổi trở lên chiếm 20%; tỷ lệ người từ 65 tuổi trở lên chiếm trên 14%;
Đến năm 2049, trở thành xã hội siêu già với tỷ lệ người từ 60 tuổi trở lên chiếm 25%, tỷ lệ người từ 65 trở lên chiếm trên 20% tổng dân số, tương đương với các nước có dân số già nhất như: Nhật Bản, Hàn Quốc.
Theo các chuyên gia, điểm cơ bản tạo ra các thách thức là Việt Nam chỉ có khoảng 20 năm để chuyển từ xã hội già hóa dân số sang xã hội dân số già.
Ở các nước phát triển, thời kỳ già hóa dân số diễn ra sau thời kỳ dân số vàng khi đất nước đã phát triển, có tích lũy, giàu có, có điều kiện bảo đảm an sinh xã hội đối với người cao tuổi (NCT).
Trong khi đó Việt Nam mới chỉ bước vào nhóm nước có mức thu nhập trung bình với GDP bình quân đầu người khoảng 4.300 USD (năm 2023), quy mô kinh tế xếp thứ 34 (theo bảng xếp hạng của Trung tâm phân tích và dự báo kinh tế của Anh (CEBR) nhưng số NCT đã chiếm tỷ lệ cao (khoảng 17% dân số).
Thêm vào đó, chỉ một bộ phận không nhiều (khoảng 20%) có lương hưu; khoảng 70% NCT sống tại khu vực nông thôn, chủ yếu sản xuất nông nghiệp, nay cao tuổi lại rơi vào tình trạng “chưa giàu đã già”, thuộc nhóm người “3 không”: Không lương hưu, không BHYT, không có tích lũy; phần đông người già phải dựa vào sự chăm sóc của con, cháu và một phần từ sự bảo trợ xã hội.
Thực trạng việc làm của NCT cũng đang đặt ra nhiều vấn đề như: NCT thường gặp khó khăn khi tìm kiếm việc làm vì thường không cập nhật được kỹ năng và kiến thức mới nhất. Lao động NCT thường làm việc trong ngành nghề truyền thống như sản xuất nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, thu nhập thấp, điều kiện làm việc không bảo đảm.
Trong khi đó, các chính sách đối với NCT vẫn chưa đáp ứng nhu cầu cũng như thực tế chăm sóc và phát huy vai trò của họ. Với mức trợ cấp cho đối tượng bảo trợ xã hội (Nghị định 20 năm 2021), NCT từ 80 tuổi trở lên mới được trợ cấp 360 nghìn đồng/tháng, thấp hơn nhiều so với mức chuẩn nghèo.
Cần có chính sách đồng bộ thích ứng với già hóa dân số
Những tác động của quá trình già hóa dân số đặt ra những thách thức mới, nhất là với một xã hội “chưa giàu đã già”, đòi hỏi phải có cách tiếp cận mới về vấn đề già hóa dân số, đổi mới tư duy chiến lược trong quản lý phát triển xã hội, bảo đảm tính hài hòa, bền vững trong sự gắn kết cộng đồng; đồng thời phải có chính sách đồng bộ để thích ứng với quá trình già hóa dân số.
Theo PGS, TS Lê Hải Bình, để thực sự đáp ứng được nhu cầu, nguyện vọng tiếp tục được cống hiến của một bộ phận NCT trong công cuộc phát triển đất nước, bên cạnh tư duy coi NCT là hồng phúc của dân tộc, là “nguồn tài nguyên” quý giá của đất nước, thì Đảng, Nhà nước cần có những hành động cụ thể, đó là ban hành các chính sách thích hợp, bảo đảm chăm sóc sức khỏe thể chất, đáp ứng nhu cầu tinh thần, nhu cầu tài chính của NCT…
Còn theo TS Trương Xuân Cừ, Phó Chủ tịch Hội NCT Việt Nam, cần nhìn nhận NCT, nhóm dân số già có vai trò, đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, là chỗ dựa cho các thế hệ trẻ, thay vì nhìn nhận là đối tượng phải chăm lo, hưởng trợ cấp xã hội…
Già hóa dân số đang trở thành xu hướng chung trên toàn cầu, trong phát triển kinh tế - xã hội cần tính đến cả thời cơ và thách thức mà già hóa dân số mang lại.
"Do vậy, cần tiếp tục xây dựng hệ thống an ninh lương hưu; nghiên cứu, sửa đổi, đồng bộ hóa các quy định giữa Bộ luật Lao động, BHXH, bình đẳng giới, Luật NCT; đầu tư vào chăm sóc y tế, xây dựng Đề án chăm sóc sức khỏe NCT", ông Cừ nói.
Hướng đến chiến lược chuẩn bị cho tuổi già “từ xa, từ sớm”
Hướng đến chiến lược chuẩn bị đầy đủ tài chính, sức khỏe cho tuổi già “từ xa, từ sớm”; vận động nhóm dân số trẻ đang hoạt động kinh tế tham gia BHXH để chuẩn bị cho tuổi già đầy đủ hơn vì sẽ có lương hưu, không phải tất bật kiếm tiền”, TS Trương Xuân Cừ nhấn mạnh.
Từ góc độ các địa phương, ông Nguyễn Thế Toàn, Trưởng ban đại diện Hội NCT TP Hà Nội kiến nghị: “Đảng, Nhà nước cần sớm có chủ trương chiến lược chính sách lớn liên quan đến vấn đề già hóa dân số; sớm có nghị quyết, chỉ thị thay thế Chỉ thị số 59 của Ban Bí thư ban hành từ năm 1995 về “Chăm sóc NCT”; sửa đổi, bổ sung Luật NCT năm 2009; chiến lược Quốc gia về NCT Việt Nam đến năm 2035 tầm nhìn đến năm 2045.
Trong các chương trình, kế hoạch cụ thể cũng cần xem xét lồng ghép về vấn đề già hóa dân số. Đặc biệt, Nhà nước cần có cơ chế, chính sách ưu đãi cụ thể hơn nữa đối với NCT, tạo điều kiện về vay vốn, đất đai cho NCT tham gia phát triển kinh tế, tạo việc làm phù hợp khả năng NCT.
Đồng thời có chính sách hỗ trợ kinh phí từ ngân sách để đầu tư xây dựng các cơ sở dưỡng lão đủ điều kiện về phương tiện và bộ máy hoạt động chăm sóc, nuôi dưỡng NCT tại các quận, huyện, thị xã”.
Bà Trần Bích Thủy, Giám đốc Quốc gia Tổ chức Hỗ trợ NCT Quốc tế tại Việt Nam (HAI) đề xuất, Việt Nam cần xây dựng Chiến lược Quốc gia nhằm thích ứng với dân số già càng sớm càng tốt, trong đó giao chỉ tiêu và nhiệm vụ cho các bộ, ngành, địa phương về lồng ghép già hóa dân số vào chương trình, kế hoạch của các cấp, bộ, ngành, địa phương.
Về chính sách quốc gia giải quyết việc làm cho NCT, cần tăng cường hoạt động các trung tâm giới thiệu việc làm trong việc kết nối NCT với các nhà tuyển dụng. Hướng dẫn, đào tạo mới, đào tạo lại cho NCT kiến thức, kỹ năng cần thiết để có thể tham gia thị trường lao động.
Xem xét việc xây dựng và thực hiện các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ trong các lĩnh vực có nhiều NCT.
Đặc biệt, cần có chính sách cụ thể về chăm sóc dài hạn cho NCT, tập trung vào chăm sóc tại nhà và cộng đồng; đồng thời đảm bảo cho NCT được tiếp cận, sử dụng và làm chủ công nghệ thông tin để không bị tụt hậu và được bảo vệ trên môi trường không gian mạng.
An Nhiên
Báo Lao động Xã hội số 47
