Giáo dục truyền thống qua lễ hội là một phương thức hiệu quả để bảo tồn và phát huy văn hóa, góp phần xây dựng con người Việt Nam giàu bản sắc.
Lễ hội - Cội nguồn văn hóa và lịch sử
Lễ hội từ lâu đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa tinh thần của người Việt. Đây là nơi hội tụ những giá trị truyền thống, phản ánh những khát vọng, tín ngưỡng của cộng đồng. Mỗi lễ hội đều mang một bản sắc riêng, nhưng tựu chung lại là sự tôn vinh những bậc tiền nhân có công với đất nước, thể hiện tinh thần “Uống nước nhớ nguồn”.
Trẻ em chính là nhân tố quan trọng trong việc tiếp nối và duy trì truyền thống này. Không có lễ hội nào mà thiếu vắng bóng dáng trẻ nhỏ. Các em tham gia với nhiều vai trò khác nhau, từ người quan sát đến người trực tiếp hòa mình vào các nghi thức. Chính những trải nghiệm này giúp trẻ hình thành nhận thức về lịch sử, văn hóa dân tộc một cách tự nhiên và sâu sắc.
Giáo dục truyền thống thông qua trải nghiệm thực tế
Giỗ tổ Hùng Vương (mùng 10 tháng 3 Âm lịch) là một trong những sự kiện lịch sử quan trọng nhất, thu hút hàng triệu người dân về dâng hương tại đền Hùng (Phú Thọ). Đây cũng là dịp lý tưởng để giáo dục trẻ về cội nguồn dân tộc.
Tại nhiều trường học, học sinh được tái hiện không khí hào hùng của lịch sử qua các tiết mục văn nghệ, nghi thức dâng hương, giúp các em cảm nhận rõ hơn về công lao dựng nước và giữ nước của tổ tiên.
Không chỉ có Giỗ tổ Hùng Vương, nhiều lễ hội khác cũng trở thành những bài học sinh động về lịch sử và văn hóa. Tại Hà Nam, lễ hội Vật võ Liễu Đôi tái hiện tinh thần thượng võ của cha ông. Những đứa trẻ mặc khố, đeo đai tham gia thi đấu vật trong sự cổ vũ của hàng trăm người.
Đây không chỉ là một trò chơi dân gian mà còn là biểu tượng của tinh thần chiến đấu bảo vệ quê hương, hun đúc lòng tự hào và ý chí kiên cường trong lòng thế hệ trẻ.
Còn lễ hội Đền Trần (Nam Định) với nghi thức khai ấn đầu năm không chỉ thu hút người lớn mà còn giúp trẻ em hiểu về truyền thống tri ân các vị vua Trần - những người đã có công lớn trong lịch sử giữ nước. Khi tham gia lễ hội, trẻ em được nghe kể về những chiến công hiển hách như chiến thắng Bạch Đằng, học về lòng dũng cảm và tinh thần đoàn kết của dân tộc.
Lễ hội Chùa Hương (Hà Nội) cũng là một cơ hội để trẻ em tìm hiểu về tín ngưỡng Phật giáo, tinh thần hướng thiện và sự tôn trọng thiên nhiên. Khi cùng cha mẹ tham gia hành trình leo núi, vãn cảnh chùa, các em có cơ hội trải nghiệm sự kiên trì, nhẫn nại và tinh thần đoàn kết.
Lễ hội trong chương trình giáo dục chính khóa
Nghị quyết 29 của Ban Chấp hành Trung ương (Khóa XI) về đổi mới giáo dục đã khẳng định vai trò của việc giảng dạy văn hóa truyền thống trong nhà trường. Nhờ đó, nhiều địa phương đã đưa lễ hội vào chương trình học.
Tại Nam Định, nghi lễ dâng hương tại đền Trạng nguyên Nguyễn Hiền được tổ chức hằng năm với sự tham gia của học sinh. Trước khi tham gia lễ hội, các em được tìm hiểu về thân thế và sự nghiệp của nhân vật lịch sử này. Những hoạt động như viết bài thu hoạch, tổ chức tham quan di tích, học về tín ngưỡng thờ Mẫu... giúp các em hiểu sâu hơn về lịch sử quê hương.
Cô Nguyễn Thị Hường, giáo viên trường THCS Đinh Công Tráng (Hà Nam), chia sẻ: “Việc đưa lễ hội vào giảng dạy không chỉ giúp học sinh tìm hiểu về di sản mà còn rèn luyện đạo đức, kỹ năng sống. Các em không chỉ học qua sách vở mà còn được trải nghiệm thực tế, qua đó nuôi dưỡng lòng biết ơn và niềm tự hào dân tộc.”
Định hướng giáo dục truyền thống trong xã hội hiện đại
Trong thời đại công nghệ số, việc giáo dục truyền thống thông qua lễ hội cần có sự đổi mới để phù hợp với xu hướng hiện đại. Một số giải pháp có thể áp dụng bao gồm:
Ứng dụng công nghệ số: Nhiều trường học đã tổ chức các chuyến tham quan di tích ảo, giúp học sinh có thể khám phá lịch sử ngay cả khi không có điều kiện tham dự lễ hội trực tiếp.
Xây dựng nội dung lễ hội có tính giáo dục cao: Các hoạt động lễ hội cần được tổ chức khoa học, tránh hình thức rườm rà nhưng vẫn giữ được giá trị cốt lõi, giúp trẻ tiếp thu một cách tự nhiên.
Tăng cường sự tham gia của nhà trường và gia đình: Gia đình và giáo viên cần đóng vai trò hướng dẫn, giúp trẻ hiểu được ý nghĩa thực sự của các nghi thức lễ hội thay vì chỉ tham gia một cách hình thức.
Lễ hội không chỉ là nét đẹp văn hóa mà còn là công cụ giáo dục hữu hiệu, giúp thế hệ trẻ hiểu về cội nguồn và bồi dưỡng lòng tự hào dân tộc. Thông qua việc hòa mình vào các hoạt động lễ hội, trẻ em không chỉ tiếp nhận kiến thức lịch sử mà còn rèn luyện phẩm chất đạo đức, nuôi dưỡng lòng yêu nước.
Việt Cường
Ấn phẩm Vì trẻ em số 3
