Khi nào tính hiếu thắng trở thành vấn đề?
Tính hiếu thắng ở trẻ thường biểu hiện qua sự khao khát giành chiến thắng trong mọi tình huống, từ trò chơi đến học tập. Trẻ dễ bực bội, tức giận khi thất bại hoặc bị đánh giá thấp hơn người khác. Một số trẻ luôn tìm cách vượt trội để nhận được lời khen từ cha mẹ hoặc sự chú ý từ người xung quanh.
Theo các nghiên cứu tâm lý hành vi của trẻ thì tính hiếu thắng có thể phát triển trong một giai đoạn nhất định hoặc kéo dài đến tuổi trưởng thành, tùy thuộc vào môi trường sống và cách giáo dục.
Một nguyên nhân phổ biến dẫn tới trẻ có tính hiếu thắng là cha mẹ đặt kỳ vọng quá lớn vào trẻ. Việc đặt áp lực lên trẻ như phải đứng đầu lớp hoặc đạt thành tích xuất sắc có thể khiến trẻ luôn cảm thấy căng thẳng, dễ so sánh bản thân với người khác và hình thành tâm lý cạnh tranh không lành mạnh.
Cũng do kỳ vọng quá mức, trẻ sẽ bị đem ra so sánh với người khác. Sự so sánh thường xuyên giữa trẻ với bạn bè cũng là một nguyên nhân làm gia tăng tính hiếu thắng.
Khi năng lực không đáp ứng được kỳ vọng, trẻ dễ rơi vào trạng thái thất vọng, lo âu, thậm chí hình thành suy nghĩ tiêu cực. Về lâu dài, điều này có thể làm giảm lòng vị tha, cản trở khả năng hợp tác và khiến trẻ gặp khó khăn trong việc xây dựng các mối quan hệ bền vững.
Tính hiếu thắng còn khiến trẻ tập trung quá mức vào thành tích mà bỏ qua những giá trị khác như sự sáng tạo, lòng tốt hay niềm vui trong cuộc sống. Trẻ có thể bỏ lỡ cơ hội khám phá những khía cạnh khác trong học tập và phát triển toàn diện.
Các giải pháp hạn chế tính hiếu thắng ở trẻ
Bằng cách truyền tải giá trị đúng đắn, dạy trẻ chấp nhận thất bại, điều chỉnh kỳ vọng và khuyến khích hợp tác, cha mẹ sẽ giúp trẻ hạn chế tính hiếu thắng và phát triển nhân cách toàn diện.
Truyền tải giá trị đúng đắn về thành công: Cha mẹ nên dạy trẻ hiểu rằng thành công không chỉ đến từ việc chiến thắng, mà còn từ sự nỗ lực, trưởng thành và khả năng hợp tác.
Tiến sĩ Carol Dweck, nhà tâm lý học nổi tiếng với lý thuyết tư duy phát triển, khuyến khích phụ huynh tập trung vào quá trình thay vì kết quả. Việc ghi nhận sự cố gắng của trẻ sẽ giúp chúng tự tin và đánh giá cao bản thân, thay vì chỉ chú trọng vào thành tích.
Đồng thời, cha mẹ cần tránh so sánh trẻ với người khác, bởi điều này không chỉ làm tăng tính hiếu thắng mà còn khiến trẻ cảm thấy thiếu tự tin. Thay vào đó, hãy động viên trẻ về những nỗ lực cá nhân, khuyến khích tinh thần hợp tác và khả năng làm việc nhóm.
Dạy trẻ chấp nhận thất bại: Thất bại là một phần không thể tránh khỏi của cuộc sống. Trẻ cần học cách đối diện và rút kinh nghiệm từ những thất bại, thay vì coi đó là điều đáng xấu hổ. Cha mẹ có thể kể những câu chuyện về thất bại của chính mình hoặc của những người thành công để trẻ hiểu rằng thất bại không phải là dấu chấm hết, mà là cơ hội để học hỏi và trưởng thành.
Điều chỉnh kỳ vọng phù hợp: Kỳ vọng quá mức từ cha mẹ thường là nguồn cơn của áp lực và tính hiếu thắng ở trẻ. Cha mẹ nên xem xét liệu mong muốn của mình có phù hợp với khả năng và nhu cầu của trẻ hay không. Thay vì áp đặt, hãy cùng trẻ thảo luận để đặt ra những mục tiêu hợp lý và khả thi.
Nhà giáo dục Alfie Kohn, tác giả của nhiều cuốn sách về giáo dục, nhấn mạnh rằng, lòng tự trọng của trẻ không nên phụ thuộc vào thành tích. Cha mẹ cần giúp trẻ xây dựng sự tự tin dựa trên giá trị và năng lực cá nhân, thay vì những tiêu chuẩn bên ngoài.
Khuyến khích hợp tác và lòng vị tha: Trẻ cần được dạy rằng hợp tác là một kỹ năng quan trọng và thành công không chỉ là việc đứng trên người khác mà còn là khả năng làm việc cùng nhau. Cha mẹ có thể khuyến khích trẻ chia sẻ ý kiến, phối hợp với bạn bè trong các hoạt động nhóm.
Ngoài ra, việc làm gương cũng rất quan trọng. Trẻ học hỏi rất nhiều từ cách hành xử của cha mẹ. Khi cha mẹ thể hiện sự hợp tác, lòng vị tha và thái độ tích cực, trẻ sẽ có xu hướng làm theo.
Tính hiếu thắng ở trẻ không phải là một khuyết điểm, mà là một đặc điểm cần được định hướng đúng cách. Cha mẹ đóng vai trò như người thầy đầu tiên và quan trọng nhất trong việc giúp trẻ học cách cân bằng giữa sự tự tin, ý chí phấn đấu và lòng vị tha.
Hãy luôn nhớ rằng, thành công thực sự không chỉ nằm ở đích đến, mà còn ở hành trình trẻ trải qua với sự hỗ trợ, đồng hành từ gia đình.
Quang Châu
Ấn phẩm Vì trẻ em số 24