Yêu thương con trẻ từ những kỷ niệm tuổi thơ
Tuổi thơ của Bác Hồ không mấy yên ả và nhiều kỷ niệm đáng nhớ. Từ lúc ra đời đến tuổi lên 5, Bác Hồ (lúc đấy có tên là Nguyễn Sinh Cung) sống ở quê nhà trong sự chăm sóc đầy tình thương yêu của ông bà ngoại và cha mẹ. Đây là giai đoạn yên bình nhưng khá ngắn ngủi của tuổi thơ Bác.
Năm 1895, cậu bé Nguyễn Sinh Cung cùng với gia đình chuyển vào Huế lần thứ nhất, khi ông Nguyễn Sinh Sắc vào Kinh thi hội. Đây là một chuyến đi gian nan, vất vả vì đường xa, hiểm trở, lại phải gồng gánh đồ đạc và trẻ nhỏ.
Từ cuối năm 1895 đến đầu năm 1901, cuộc sống ở Huế của gia đình Bác Hồ khá gieo neo, vất vả, thiếu thốn. Cả gia đình phải ở nhờ nhà một người quen, bà Hoàng Thị Loan dệt vải để kiếm sống, còn ông Nguyễn Sinh Sắc phải đi chép chữ thuê để kiếm thêm tiền phụ giúp vợ nuôi con. Những điều này diễn ra dưới con mắt thích quan sát và suy ngẫm của cậu bé Nguyễn Sinh Cung.
Năm 1898, ông Nguyễn Sinh Sắc dự thi Hội lần thứ hai và vẫn không đỗ. Sau đấy, bé Cung còn phải theo cha đi kiếm sống vì ông Nguyễn Sinh Sắc về dạy học cho một số học sinh ở một làng thuộc xã Phú Dương, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên. Điểm sáng của những chuyến đi như thế là Nguyễn Sinh Cung bắt đầu học chữ Hán tại lớp học của cha.
Có lẽ, kỷ niệm đau buồn và ăn sâu trong tâm trí của Bác Hồ là vào cuối năm 1900, ông Nguyễn Sinh Sắc được cử đi coi thi ở trường thi Hương Thanh Hóa. Ông đưa Nguyễn Sinh Khiêm (anh trai Bác Hồ) đi cùng, còn Nguyễn Sinh Cung thì về sống với mẹ ở nơi gia đình ở nhờ.
Bà Loan sinh bé Xin trong hoàn cảnh khó khăn, túng thiếu, neo đơn nên lâm bệnh và qua đời. Nguyễn Sinh Cung lúc đấy 10 tuổi, mất mẹ, còn lại đứa em đỏ hỏn, bố và anh thì ở xa. Chẳng còn cách nào khác, anh 10 tuổi địu em mới sinh ra chợ Đông Ba xin sữa…
Sống trong hoàn cảnh như vậy, chẳng bao lâu sau, bé Xin cũng theo mẹ về thế giới bên kia. Cậu bé Nguyễn Sinh Cung 10 tuổi đã cảm nhận được nỗi đau quá lớn khi mất mẹ và em.
Sau đó, hai anh em Nguyễn Sinh Khiêm, Nguyễn Sinh Cung được bố đưa về quê. Hai anh em sống với ông bà vì mẹ đã mất và bố vẫn theo đuổi sự nghiệp đèn sách. Ông Nguyễn Sinh Sắc thi đỗ Phó bảng nhưng việc làm quan của ông cũng không mấy suôn sẻ, đồng nghĩa với tuổi thơ của Nguyễn Sinh Cung cũng không mấy êm đềm.
Ký ức tuổi thơ của Nguyễn Sinh Cung là một nhân tố quan trọng để sau này Bác Hồ luôn đau đáu nghĩ cách làm thế nào để trẻ em Việt Nam được chăm sóc chu đáo, được vui chơi, được học hành đầy đủ.
Tình yêu thương của Bác dành cho trẻ em được thể hiện sinh động, sâu sắc
Bác Hồ sinh ra ở vùng đất “địa linh, nhân kiệt” và có tài văn thơ. Tuy nhiên, khi tiếp xúc với người đồng hương Phan Bội Châu, Bác Hồ khi đó còn là anh thanh niên Nguyễn Tất Thành hiểu được rằng, không nên dùng tài văn thơ để lập thân, chỉ dùng như một phương tiện để thể hiện tư tưởng của mình.
Tuy không có ý định lập thân bằng văn chương, nhưng Bác Hồ đã để lại những bài thơ có giá trị lớn, nhất là chúng lại liên quan đến trẻ em. Ngay khi mới về nước vào năm 1941, Bác Hồ đã viết những câu thơ có sức lay động về trẻ em: “Trẻ em như búp trên cành/Biết ăn ngủ, biết học hành là ngoan…”.
Ví trẻ em với “búp trên cành” thì chỉ có người yêu thương và hiểu con trẻ sâu sắc mới viết được như vậy.
Cũng liên quan đến thơ, có hai câu thơ Bác viết ở Việt Bắc trong kháng chiến chống Pháp: “Việc quân, việc nước đã bàn/Xách bương, dắt trẻ ra vườn tưới rau”. Trong văn thơ có thể tưởng tượng, có thể hư cấu nhưng để dắt trẻ ra vườn tưới rau thì phải có trẻ em mà ở Việt Bắc thì lấy đâu ra trẻ em?
Tìm hiểu thì được biết, đứa trẻ được Bác dắt theo ra vườn tưới rau ở Việt Bắc năm xưa chính là con gái đầu của Đại tướng Võ Nguyên Giáp tên là Võ Hồng Anh.
Trong kháng chiến chống Pháp, Võ Hồng Anh được bố đón từ nơi sơ tán ở Nghệ An ra Việt Bắc. Bác Hồ thường đến bàn việc với tướng Giáp và phát hiện ra cô con gái của ông. Thế là hai ông cháu làm quen với nhau và có một số kỷ niệm
đáng nhớ.
Một câu chuyện khác cũng cho thấy Bác Hồ dành tình yêu thương cho trẻ em bằng những việc làm rất cụ thể.
Chắc nhiều người biết tới bức ảnh Bác Hồ cùng Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Tổng Bí thư Trường Chinh với các chiến sĩ Điện Biên trong sinh nhật Bác 19/5/1954. Trong bức ảnh này có một cậu bé khoảng 8 - 10 tuổi đứng tựa vào Bác và được Bác đặt tay lên vai. Đây được xem là “em bé lạ” vì có mặt trong một bức ảnh trang trọng như thế.
“Em bé lạ” này chính Thiếu tướng Hồ Sỹ Hậu quê ở Nghệ An. Sau này, Thiếu tướng Hồ Sỹ Hậu kể: “Lúc đó tôi 8 tuổi, được bố (Hồ Viết Thắng 1918-1998) đón lên Việt Bắc chơi. Hôm đó là sinh nhật của Bác Hồ, tôi quanh quẩn chơi ở đó.
Thấy tôi nấp ở gốc cây hóng chuyện, Bác gọi: "Cháu vào đây với Bác". Rồi Bác lách tay qua mấy anh bộ đội để dắt tôi vào. Hai tay Bác ôm lên vai tôi, như cách của một người ông hiền từ yêu chiều cháu nhỏ.
Tôi đứng nép vào Bác, nghe Bác và các bác lãnh đạo nói chuyện với bộ đội. Tôi không thể ngờ toàn bộ những kỷ niệm trên đều được quay vào những thước phim tư liệu của nhà làm phim Cácmen”.
Năm nay, kỷ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, nhắc lại chuyện này, tưởng nhớ tới Bác, chúng ta tin rằng, sự nghiệp chăm sóc, giáo dục và bảo vệ trẻ em sẽ được thực thi ngày càng tốt hơn.
Box: Suốt cuộc đời Bác luôn dành tình cảm yêu thương tha thiết cho các cháu thiếu niên, nhi đồng. Trong di chúc để lại, Bác nhắc đến trẻ em với những lời lẽ cảm động: “Cuối cùng, tôi để lại muôn vàn tình thân yêu cho toàn dân, toàn Đảng, cho toàn thể bộ đội, cho các cháu thiếu niên và nhi đồng".
TS. Hồ Bất Khuất
Ấn phẩm Vì trẻ em số 9
