Tỷ số giới tính khi sinh giữa bé trai và gái chênh lệch ở mức cao; tốc độ già hóa dân số nhanh và sẽ sớm bước qua thời kỳ dân số vàng... Dự báo, Việt Nam sẽ trở thành xã hội siêu già vào năm 2049.
Đây là vấn đề được đặt ra tại lễ phát động Tháng hành động quốc gia về dân số và kỷ niệm Ngày Dân số Việt Nam (26/12) năm 2024 với chủ đề “Nâng cao chất lượng dân số để đất nước phồn vinh, gia đình hạnh phúc”.
Mức sinh thấp nhất lịch sử
Phát biểu tại buổi lễ, Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cho biết, công tác dân số đang đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, tác động đến nhiều lĩnh vực trong tương lai như việc duy trì vững chắc mức sinh thay thế trên phạm vi toàn quốc chưa thật sự bền vững, xuất hiện xu thế mức sinh xuống thấp (năm 2023 ước tính là 1,96 con/phụ nữ, thấp nhất trong lịch sử và dự báo tiếp tục giảm trong những năm tiếp theo).
Theo nhận định của Thứ trưởng Bộ Y tế, tốc độ già hóa dân số ở nước ta diễn ra nhanh và sẽ sớm bước qua thời kỳ "dân số vàng" (có nghĩa là mỗi người phụ thuộc được hỗ trợ bởi hai người trong độ tuổi lao động).
Ông Matt Jackson, Trưởng Đại diện Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA) tại Việt Nam đánh giá, người dân Việt Nam hiện sống thọ hơn, đó là dấu hiệu đáng mừng của sự phát triển.
Theo công bố của Tổng cục Thống kê, năm 2023, tuổi thọ người Việt tăng mạnh lên 74,5 tuổi, trong đó, phụ nữ có tuổi thọ trung bình 77,2 tuổi, cao hơn nam giới (72,1 tuổi).
Tuy nhiên, dân số Việt Nam đứng trước thách thức già hóa. “Dân số Việt Nam bắt đầu già hóa từ năm 2011 và đang già hóa với tốc độ nhanh hơn nhiều so với các quốc gia khác. Dự báo, Việt Nam sẽ trở thành quốc gia có dân số già vào năm 2036 và là xã hội siêu già vào năm 2049”, ông Matt Jackson nói.
Ông Matt phân tích, dân số già là khái niệm chỉ tình trạng tỷ lệ người 60 tuổi trở lên chiếm từ 20% tổng dân số (tương đương tỷ lệ 14% đối với người từ 65 tuổi trở lên); còn xã hội siêu già là khi tỷ lệ người từ 60 trở lên chiếm trên 25% (tương đương tỷ lệ người từ 65 tuổi trở lên chiếm 20%).
Ông Matt Jackson cho rằng, sự chuyển đổi từ xã hội trẻ thành xã hội già có nhiều tác động sâu rộng và chúng ta cần bắt đầu chuẩn bị cho những thay đổi dân số này ngay từ bây giờ. Các giải pháp bao gồm tăng năng suất lao động kết hợp với các chính sách tạo việc làm bền vững, cũng như tăng tỷ lệ tham gia lao động, đặc biệt là đối với dân số cao tuổi, hỗ trợ phụ nữ duy trì tham gia thị trường lao động và đầu tư vào y tế và giáo dục.
“Đồng thời, cải thiện khả năng tiếp cận dịch vụ sức khỏe sinh sản chất lượng cho người dân; thúc đẩy quyền sinh sản; giảm tỷ lệ tử vong mẹ; thu thập và phân tích dữ liệu về dân số đạt chất lượng cao nhất và giải quyết vấn đề bình đẳng giới và bạo lực giới...”, Trưởng đại diện UNFPA khuyến nghị.
Mất cân bằng giới tính khi sinh vẫn ở mức cao
Thứ trưởng Trần Văn Thuấn cho hay, tốc độ gia tăng nhanh tỷ số giới tính khi sinh ở Việt Nam dù đã được khống chế nhưng vẫn ở mức cao và chưa có dấu hiệu giảm (năm 2023 là 112 bé trai/100 bé gái).
Ngoài ra, tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết, mang thai và sinh con ở người chưa thành niên, tầm vóc, thể lực, chất lượng cuộc sống cần được cải thiện nhiều hơn... Bước sang năm 2025 và những năm sắp tới, chúng ta tiếp tục phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức hơn nữa, nhiều chỉ tiêu có nguy cơ khó đạt.
Đồng quan điểm, ông Matt Jackson cho rằng Việt Nam cũng đang đối mặt với vấn đề lựa chọn giới tính thai nhi. Điều này đã được xác định là nguyên nhân chính dẫn đến sự mất cân bằng giới tính khi sinh.
Trưởng Đại diện UNFPA tại Việt Nam nhận định, "bất bình đẳng vẫn là thách thức ở Việt Nam" và nêu ra loạt dẫn chứng. Theo đó, tỷ lệ tử vong mẹ ở các vùng dân tộc thiểu số vùng sâu, vùng xa cao gấp 3 - 4 lần so với mức trung bình cả nước.
Nhu cầu chưa được đáp ứng về biện pháp tránh thai hiện đại ở thanh niên chưa kết hôn chiếm 40%, gấp 4 lần so với các cặp vợ chồng đã kết hôn. Bên cạnh đó, bạo lực giới vẫn còn phổ biến, với gần 2/3 (62,9%) phụ nữ đã từng trải qua ít nhất một hình thức bạo lực bởi chồng/bạn tình trong suốt cuộc đời của mình.
Để thực hiện các yêu cầu, nhiệm vụ, chỉ tiêu kế hoạch được giao, Bộ Y tế kêu gọi toàn thể đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức làm công tác dân số tiếp tục đoàn kết, tích cực, chủ động, sáng tạo trong việc tham mưu với các cấp ủy Đảng, chính quyền;
Phối hợp với các ban, ngành, đoàn thể và động viên mọi tầng lớp nhân dân thực hiện hiệu quả chủ trương, chính sách về công tác dân số”, ông Trần Văn Thuấn nhấn mạnh.
Năm nay, Bộ Y tế đã xây dựng hồ sơ đề án trình Quốc hội ban hành nghị quyết về “Khung chính sách tổng thể về dân số, bảo đảm tỷ suất sinh thay thế phù hợp với vùng, miền, đối tượng dân cư và số lượng, chất lượng dân số”; hoàn thiện hồ sơ đề xuất xây dựng Luật Dân số dự kiến trình Chính phủ vào tháng 12.
Tại Dự án Luật Dân số có 6 chính sách cơ bản, gồm: Duy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên; thích ứng với già hóa dân số, dân số già; phân bố dân số hợp lý; nâng cao sức khỏe dân số và lồng ghép các yếu tố dân số trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội.
Nguyễn Síu
Báo Lao động và Xã hội số 149